Mavzu: Mustaqillikga erishish arafasida O’zbekistondagi ijtimoiy siyosiy jarayon

Referat

Fan:O’zbekistonning eng yangi tarixi.

Mavzu: Mustaqillikga erishish arafasida O’zbekistondagi ijtimoiy siyosiy jarayon.

Bajardi: Aslonov Miraziz

Tekshirdi: BeshimovMaqsud

MAVZU: MUSTAQILLIKGA ERISHISH ARAFASIDA O’ZBEKISTONDA IJTIMOIY –SIYOSIY JARAYONLAR
Reja:

1. 
   O’zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli va rivojlanish muammolari (1945- 1957-yillar)
   
2. 
   O’zbekistonmustaqillikgaerishishostonasida
   
3. 
   Mustaqillikdeklaratsiyasivauningahamiyati
   
4. 
   1991-yil avgust voqealari.
   

Sanoatni qayta qurish. Ikkinchi jahon urushi tugagan bo‘lsa hambiroq urushning og‘ir oqibatlari respublika hayotining hamma sohalarida,shuningdek, sanoatda ham sezilib turardi. O‘zbekiston sanoatini tiklash,aholini oziq-ovqat va sanoat mollari bilan ta’minlash uchun yoqilg‘i, elektrenergiyasi, shuningdek, malakali ishchi va muhandis-texnik xodimlargatanqislik sezilardi. Bu murakkab vazifalarni hal etish uchun O‘zbekistonning geografik holati, milliy an’analari, xalq manfaatini hisobga olib turib, uning xalq xo‘jaligini rivojlantirishning aniq dasturlarini ishlab chiqish zarur edi.Biroq bunday bo‘lmadi. Markazning manfaatlaridan kelib chiqqan holdaO‘zbekiston iqtisodiyotini tiklash va rivojlantirish rejalari tuzildi. Markazning ulkan rejalarida O‘zbekistonga faqat xomashyo yetkazib beruvchi chekka bir o‘lka deb qaraldi.Xuddi shu narsa O‘zbekistoniqtisodiyotining aslida bir tomonlama rivojlanib borishiga olib keldi. Bunda xomashyoni qayta ishlash korxonalari juda oz bo‘lib, bu narsa ijtimoiy dasturlarni amalga oshirishga xalaqit berardi. 1945-yil oxiriga kelib O‘zbekistonning mashinasozlik sanoati qishloq xo‘jaligi va irrigatsiya ehtiyojlari uchun mashina va uskunalar ishlabchiqarishga o‘tkazildi. O‘zbekiston metallurgiya zavodida 1946-yili yangiprokat sexi ishga tushirildi. Shu yillarda Polvontosh va Janubiy Olamushukneft konlari ochildi va o‘zlashtirildi. Farg‘onada neftni qayta ishlash zavodi foydalanishga topshirildi. 5-fevralda SSSR hukumati “1946–1953-yillarda O‘zbekistonda paxtachilikni tiklash va yanada rivojlantirish rejasi va tadbirlari to‘g‘risida” qaror qabul qildi. Bu qaror asosan O‘zbekistonda paxta monokulturasini uzil-kesil joriy qilishga qaratilgan edi. Sovet hukumatining ko‘rsatmasi bilan oziq-ovqat ekinlarining sug‘oriladigan maydonlari chigit ekish uchun ajratildi. Shu tarzda paxta ekin maydonlari ko‘paytirildi. 1946-yili O‘zSSR uchun paxta ekin maydoni 779 000 gektar qilib belgilab berildi. O‘sha yili respublikada 218 000 gektar sug‘oriladigan maydon faqat paxta ekish uchun bo‘shatildi. Shuning uchun ham paxta yetishtirish yildan-yilga o‘sib bordi.Biroq paxtaning xarid narxioshirilmadi.Oziq-ovqat mahsulotlari yetishtirish qisqarib, oziq-ovqat muammosi o‘tkirlashdi.Ekologiya buzilib, aholi salomatligi yomonlashdi.1948-yili “Tashselmash” zavodi paxta terish mashinalarining dastlabki partiyasini ishlab chiqardi. Oradan bir yil o‘tgandan keyin “Tashavtomash” zavodi ishga tushirilib, traktorlar, paxta terishga moslashtirilganmashina va traktor pritseplari (tirkagichlari)ni ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi. Shuzavod bazasida 1969-yili Toshkent traktor zavodi (TTZ) barpo etildi.Biroq butun texnikaning mashina-traktor stansiyalari (MTS) qo‘lida to‘planishi salbiy oqibatlarga olib keldi. 1947-yil dekabrda mamlakatda oziq-ovqat va sanoat tovarlariga kartochka tizimi bekor qilindi. Har yili keng iste’mol mollarining narxi arzonlashtirilib borildi.Biroq xalqning turmush darajasi bu paytda aytarli darajada yaxshilanmagan.Biroq sovet hokimiyati tomonidan hunarmandlarning haq-huquqlari, erkin faoliyati cheklab qo‘yildi.Ular kooperativ artellarga birlashtirildi. Urushdan keyingi yillarda hunarmandchilik kooperatsiyasi tarkibida bir necha yuz artellar faoliyat ko‘rsatardi. Yakka tartibda hunarmandchilik bilan shug‘ullanish man etildi. O‘zbekistonda paxtachilikni rivojlantirish uchun yangi yerlarni o‘zlashtirish, irrigatsiya qurilishini kengaytirish, sug‘orish sistemalarini takomillashtirish kerak edi. KPSS MK va SSSR Ministrlar Sovetining 1956-yil 6-avgustda “Paxta yetishtirishni ko‘paytirmoq uchun O‘zbekiston SSR va Qozog‘iston SSRdagi Mirzacho‘lning qo‘riq yerlarini sug‘orish to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi. Unda paxta ekiladigan maydonlarni O‘zbekiston SSRda 200 000, Qozog‘iston SSRda 100 000 gektar kengaytirish rejalashtirildi.Mirzacho‘lni keng miqyosda o‘zlashtirish ishlari boshlandi.Mirzacho‘l yerlarini o‘zlashtirish ishlariga bevosita rahbarlik qilish uchun maxsus “Glavgolodnostepstroy” tashkiloti tuzildi. 1955 – 1959-yillar davomida. O‘zbekistonda 160 000 gektardan ziyodroq yangi yer o‘zlashtirildi. 1961-yil Mirzacho‘l shaharchasi Guliston shahriga aylantirildi.Shuningdek, 1956-yili O‘zbekistonda paxta xarid narxlarini oshirish, ustama mukofotlar to‘lashning yangi tartibi, MTSlarga to‘lanadigan natura haqi stavkalarini 40 % kamaytirish, suv uchun to‘lanadigan haqni bekor qilish, mineral o‘g‘itlar narxini pasaytirish joriy qilindi. O‘zbekistonda qo‘riq va bo‘z yerlarni o‘zlashtirish hamda paxta ekinlari maydonini tobora kengaytirish keyingi yillarda ham davom ettirildi.

Prezidentlikboshqaruviningpaydobo’lishivataraqiyotirespublikadaquydagibosqichlargabo’linadi:

• 
  Birincibosqich: 1990-yil mart-oktabroylarinitashkilqildi. Unda1990-yil mart oyidaO’zbekiston SSR Prezidentilavozimitasisetilishhamda “O’zbekiston SSR Komunikatsiya (asosiyqonuniga)gao’zgartirishvaqo’shimchalarkiritishto’grisida”giQonunqabulqilinibO’zbekistonSSRningbirinchiprezidentisaylandi. 1990-yil iyunoyidaO’zbekistoningMustqaqillikdeklaratsiyasiqabulqilindi.
  
• 
  Ikkinchi bosqich:1990-yil noyabr-1991-yil avgustoylarini oz ichigaoladi. 1990-yil 1-noyabrda O’zbekiston SSR ijroiyavaboshqaruvhokimiyatiningtuzulishinitakamillashtirishhamdaO’zbekiston SSR Konistitutsiyasi (asoayi qonun,1978-yilqabul qilingan)gao’zgartirishvaqo’shimchalarkiritishto’g’rosidagiqonunqabulqilindi.Qonungako’raO;zbekistondaPrezidentlikhokimyatibilanministirlarSovetiningijroiyaboshqaruvhokimyatiqo’shipyuborildi. O’zbekistonSSRMinistrlarSovetiO’zbeikston SSR PrezidentihuzuridagiVazirlarMahkamasigaaylantirild. O’zbekiston SSR MinstirlarSovetiO’zbekiston SSR PrezidentiIslomKarimovaynibirvaqdaVazirlarMahkamasiraisiboldiIslomKarimovbulavozimda 2005-yilga yanvaroyigaqadarishladi.
  
• 
  Uchinchibosqich: 1991-yil sentabr -1992-yil yanvaroylaridaiborqatbo’lipO’zbekistonRespublikasiMustaqillikaerishgandankeyin 1991-yil 29-dekabrda birinchimartayawirinovozberishyo’libilano’tkazilganto’ridanto’riumumiyvamuqobilasosdagiprezidentliksayloviI.Karimov 5 yilmudatgaO’zbekistonRespuplikasiPrezidentieipsaylandi. Bu bosqich 1992-yil yanvardaO’zbekistonRespublikasiningvitseprezidentilavoziminitugashigahamdaO’zbekistonRespublikasi Bosh Vazirilavoziminitasisetilishigasababbo’ldi.
  
• 
  O’zbekistondavakeyinchalikittifoqdowrespublikalardaprezidentliklavoziminijoriyqilinishi Markaz un kuchlizarbaboldi. Ln shunga qaramasdan Moskva vauningRespublikalaridagiyugurdaklaributunimkoniyatlarniishgasolipitifoqnisaqlapqolishyolidanbordi. Biroqtarixhukumiboshqachaedi.
  
• 
  1990-yil 20-iyunda bo’lganO’zbekiston SSR OliySovetio’nikkinchichaqiriq IIsesiyadaMustaqillikDeklaratsiyasiqabulqilindi. AynanMustaqillikDeklaratsiyasiO’zbekistonningmustaqiligi sari tashlanganjudamuhumvazalvorliqadamboldi.XullasMustaqillikdeklaratsiyasiO’zbekistonmilliydavlatmustaqilligininghuquqiyvasiyosiyasoslariniyaratiw un kattaxizmatqildi. 14-dekabrda O’zbekiston SSR tarkibidagiQoraqalpog’iston ASSR suverentitetog’risidagideklaratsiyaqabulqilindi.
  
• 
  O’zbekistondagibundayvoqealarhamdaSovetittifoqitarkibidan 1990-yil mart-may oylaridaLitvaLatviyavaEstoniyaningchiqipketishiSSRningdavlatbutunligigajiddiytasirkorsati. 1990-yil SSSRdakomunistikpartiyaninghukumronligidanvozkechildivamilliy harakat kucaydi. Bo’ltiqbo’yimamlakatlario’zmusaqilliklarinielonqilishdi. Hatto 1990-yil 12-iyunda RSFSRningdavlatsuverentititogrisidagiDeklaratsiyaqabulqilindi 1991-yil 17-martda birinchimarttaSSSRdaumumxalq referendum o’tkazilib, Markaz tomonidanittifoqnisaqlapqoliw un jiddiy harakat qilindi.
  
• 
  1991-yil 23-aprelda Maskivayaqinidagi Novo-Ogaryovoda SSSR PrezidentiM.Gorbachyovhamda 9ta ittifoqdoshrespublikalar-Ukraina, Belorussiya, O’zbekiston, Qozog’iston, Ozarbayjon, Tojikiston, Qirg’izistonvaTurkmanistondavlatoliyidoralariraxbarlarininguchrashuvida “Mamlakatdagiahvolnibarqarorlashtirishvatangliknibartarafetishgadoirkechiktiripbo’lmaydiganchoratadbirlarto’g’risidagiqo’shmabayonot” qabulqilindi. Bayonotdayangiittifoqshartnomasihujjatiloyxasinitayorlashishiniyaqinvaqtichidatugallashta’kidlandi. Qo’shmabayonot “9+1” (to’qiz Respublika + Markaz)degannomnioldi. Jarayonllarmurakapkechdi, tortishuvlaruzoqdavometdi “MustaqilDavlatlarittifoqito’g’risidagishartnoma” loyihasiO’zbekistonmatbuotida 28-iyun va 16-avgust kunlarie’lon qilindi.20-avgustda yangiittifoqshartnomasiimzolandi.
  
• 
  Moskvada 1991-yil 19-21-avgustda yuzberganvoqealar KPSS MK Bosh kotibiva SSSR prezidentiM.S.Gorbachyovninghokimyatdanchetlashtirip, vitse- prezidentiGenaydinYanayevboshchiligidagioliy echelon rahbarlaritomonidan FAVQULOTDA HOLAT DAVLAT KOMITETI (GKCHP) tuzulganibiroqtezoradauningRSFSRprezidenti Boris YelsinrahbarligidagidemokratikkuchlartomonidanbostirilishiSSSRningkelajagiyoqligidandalolatberadi.
  
• 
  Isyonbarbodbolgach SSSR tarkibidagiIttifoqdoshRespublikalaro’zmustaqilliklarinielonqildi. KPPS va SSSR tanazulgauchradi KPPS siyosiypartiyasifatida 1991-yil 29-avgustda o’zfaoliyatinito’xtatdi. 1991-yil 25- dekabrda SSSR davlatixamxalqarohuquqiysubyektsifatidabarxamtopdi. O’zbekistonhaliittifoqtarkibidabo’lipSSSRningkonfederativdavlatgaaylanishigako’pchilikumidqilipturganmaxalda, muhimsiyosiyvoqeayuzberdi. O’zbekistono’ziniSSSRdanmustaqil dep elonqildi. 1991-yil 31-avgustda O’zbekistonRespublikasiOliynKengashiningo’nikkinchichaqiriqnavbatdantashqari VI sesiyasidadavlatmustaqiligito’grisaI.Karimovningmaruzasitinglandi.
  
• 
  Sessiya “O’zbekistonRespublikasiningDavlatmustaqilligito’risida” qonunqabulqilinadi. Mazkurqonun 17 moddadaniboratbo’lipundasuverenO’zbekistonrespublikasiningasosiybelgilarinianiqlabberadi.
  
• 
  Shundayqilipxalqimizningmustaqillikgaeriwiwdekasriyorzusiro’yobgachiqdi. Rossiya imperiyasivaSSSRning 125 yildavometganmustamlakacilikdavrigacekqoyildi.O’zbekxalqiningmuqaddasvatarixiyorzusiushalipO’zbekistonRespublikasitinchparlamentyo’libilano’ziningmustaqildavlatchiligigaqaytaerishdi. Bu nodirvoqeakamida 3500yillik o’tmishgaegao’zbekxalqivadavlatchiligitarixigazarxalsaxifalarbolipyozildi. Mustaqillikxalqimizning XXasrdaerishganengyuksakyutig’Iajdodlarimizto’kkanqutlug’ qunvatabarukqonningmahsulidir.
  
• 
  Tabiatvaatrofmuhitnimuhofazaqilishmuamosiasosaninsonfaoliyatinatijasidaya’niinsoningtabiiyjarayonlarigaaralawuvikengayipvacuqurlashipborishisabablipaydobo’ladi. XX asr 60-80-yillarida bumuamobashariyat un kattaxavftug’dirdi. Insoningxojalikfaoliyatiyildan -yilgakuchayipbordi,qo’riqyerlario’zlashtirildi, elektrstansiyalarvazavodfabrikalarquruldi, yangi shar sonikopaydi. Yangiyerlarnio’zlashtirishsanoatvaqishloqxo’jalikkorxonalari transport faoliyatingnazoratdanchetgachiqpketidshiesattabiatdamavjudmuvozanatnibuzipnoxushekologikvaziyatnivujudgakeltirdi.
  
• 
  Olimlarbutundunyoekologikmuvozanatbuzulganbuningxavfxatariyadrourishixavfidanqolishmaydi dep turganbirpaytdasovethokimyativakomunistikpartiyabizningmalakatimizdaekologiyamuamosiyo’q dep butahdidnioldiniolish un hechqandaychorako’rmadi. O’zbekistonolimlarivakengjamoatchilikbuxavfto’risidagapirishgayo’lqo’ymadi.
  
• 
  O’zbekistondagibarchayiriko’g’irsanoattarmog’lari- metalurgiya, gaz-neft, energitika, kimyokorxonalarIttifoqvazirliklarivamahkamalariqaramog’idabo’ldi. Ekologiyaniasosano’shatarmoqlarningkorxonalaribuzipketdi. Biroq Markaz idoralarirespuplikaaholisisalomatliginiemasbalkimkamsarfqilip kop daromadolishnio’ylardilar.
  
• 
  Yiriksanoatshaharlaridagikorxonalaratrofmuhitnizaxarligazlarvachiqindilar bn ifloslagan. Ayniqsakimyozavodivakombinatlarekologikvaziyatgajudakattasalbiytasirko’rsatdi. Bu zavodlarnixavfliyomonishundaedikiO’zbekistonaslidaaholisizichyashaydiganmintaqalardanhisoplanardi. Kimyozavodlariasosanaholisi kop bolganNavoiyChirchiqFarg’onasharlaridaqurilganedi. ZarafshonUchquduqOlmaliqBekobodvapoytaxt Toshkent shahrining ham ekologikholatiyomonbo’lgan.
  
• 
  Markaz ko’rsatmasi bn O’zbekistonpaxtazorlaridag’o’zazararkunandalarigaqarshikurashdao’tazaxarlikimyoviymoddalarishlatildi. XX asr 80-yillari o’rtalaridarespublikada 90 000 tonnapestitsidlarqishloqxo’jaligidaqo’llandi. Zaharlimoddalar bn ishlovberishmaydonlarningtaxmimanyarmidasamalyotlarbajardi. Bu xolathavovasuvnizaxarlapaholisalomatligigavahayvonotdunyosigakattazararyetkazdi.
  
• 
  Zaxarlikdarajasiyuqoribolgankimyoviymoddabu- butifosg’zanidefoliatsiyaqilishqilish un O’zbekistonda 20 yildavomidaishlatildi. Defoliatsiyaasosansamoliyotlardabajarilaredi. Ko’phollardabutifos har gektarpaxtamaydonigabelgilanganmeyorda 2-3 baravarko’pishlatilgan. Zaharlibutifosningdefoliatsiyasikengqo’lamilishiatrofmuhitvaodamlarsalomatligigasalbiytasirko’rsatdi. O’zbekistonrahbariyati 1981- yilirespublikadabukimyoviymoddadanfoyalanishnitaqiqlasaxamayrimxo’jaliklarbuusuldankeyinchalikxamfoydalandilar.
  
• 
  XX asrning 60- yillaridasugoriladiganekinmaydonlariningkengayishinatijasidadengizgaAmudaryovaSirdaryodanquyiladigansuvmiqdoriyildanyilgakamayipbordi. OqibatdaOroldengizidasuvsatxijadalsuratlardapasayip u quriyboshladi. Dengizsuviningshorlanishikuchayipbaliqvaboshqasuvjonivorlarikeskinkamayipketdi. OroldengizingquripborishiMarkaziyOsiyominatqsivaqoshnidavlatlarekologiyasigamislikorinmagantasirkorsati.
  
• 
  Orolbo’yi (Quyi Amudaryo) mintaqasi mamuriy jixatdan O’zbekiston va Qozoqiston hududlaridan iborat bolip Orol dengizining qurishi natijasida bu yerda ogir ekologik vaziyat yuzaga keldi. Amudaryoning quyi oqimida baliqchilik mo’ynachilik ovchilik xo’jaliklari yo’q bo’lip ketdi. Paxtachilik va chorvachilik 1980-1985-yillarga har yili 30 mln rubldan ortiq zarar ko’rdi.
  
• 
  Orolbo’yi minataqasida vujudga kelgan og’ir vaziyat yerli xalq ahvolini nihoyatda qiynap qoydi.Buyerda turli xil kasaliklar ko’paydi. Yosh bolalar o’limi ortip bordi. Majruh tug’ulgan bolalar soni xam ortip bir yoshgacha bo’lgan bolalar orasida o’lim har ming bolaga nisbattan 1980-yildagi 46,5 nafardan 1986-yilda 72 nafarga yetdi. Ayollarning 60% kam qonlik kasaligiga chalindi. Orolbo’uida qorin tifi kasaligi 30marta yuqumli sariq kasaligi 7martaortdi ayniqsa saraton(rak) kasaligi ko’paydi.
  
• 
  Orolbo’yi mintaqasiga vujudga kelgan og’ir ekologik vaziyatda ayniqsa dengizga yaqin bo’lgan Mo’ynoq Qo’ng’irot Chimboy shaharlari va atrofdagi ovular aholisi ko’p aziyat chekdi. Baliqchilik bn nom chiqargan Mo’ynoqliklarning ko’pchiligi 10-15 yil ichida ishsiz va nochor ahvolga tushdi. Qiyinchiliklarga qaramasdan o’z yerlarida qolgan maxaliy xalq murakab muamolar iskanjasida qoldi.
  
• 
  Orol cho’li (Orolqum)O’rta Osiyo sug’orishningtez suratlarda rivojlanishi munosabati bn Orol dengiziga quyilayotgan Amudaryo va Sirdaryo suv hajmini kamayip borishi va tabiiy bug’lanishning yuqorilgi tufayli Orol dengizining 40 000 km kvadratidan ziyod qismi quruqliqga aylanishi natijasida XX asr vujudga keldi Quruqliktipik qum sho’rxoklik cho’l xususiyatiga ega.
  
• 
  SSSrdan parchalangach yangi tashkil topgan O’zbekiston va Qozoqiston davlatlari raxbarlari bir necha marta unrashib mavjud muamoni hal qilishga kirishdilar.
  
• 
  Mamlakatsiyosiyhayotida 1982-1985-yillarda ko’plapo’zgarishlaryuzberdi. SiyosiyrahbaryatdagibundayozgarishlarO’zbekistonixamchetlapo’tmadi.
  
• 
  1982-yil noyabrda KPSS MK Bosh sekretari SSSR OliySovetiPrezidiumiraisi Leonid Brejnevvafotetdi. U mamalakatvapartiyani 18 yildavomidaboshqarganedi. 1982-1984-yillarda YuriyAntropov 1984-1985-yyillarda Konstantin Chernenko SovetIttifoqigarahbarlikqildi. 1085-yil 11-martda MixailGorbachyov KPSS MK Bosh Sekretari 2-iyulda Andrey Gromiko SSSR OliySoveetiPrezidiumiraisilavozimlarigasaylandi. 1985-yildan mamlakatdaqaytaqurishsiyosatiboshlandi.
  
• 
  1983-yil oktabrdaO’zbekistonKompartiyasimarkaziykomitetibirinchisekretariSharofRashidovvafotetdi. U respublikaniqaribchorakasrdavomidaboshqarganedi. 1983-1988-yillarda InomjonUmonxo’jayiv 1988-1989-yillarda Rafiq NishonovO’zbekistongarahbarlikqildi.
  
• 
  XX asrning 80-yillariga kelgandasovetrejimiuningsiyosiytizimivaxo’jalikyuritishusullario’ziningrivojlanishimkoniyatlarinitugastaboshladi. O’zbekistoniqtisodiyotikattaxom ashy ova tabiiyboyliklarzaxiraqsigaegabo’lishigaqaramasdaSSSRningmarkaziyhududlaridananchaortgaqolaboshladi. Ana shundaysharoitdaozbekistonningowapaytdagisiyosiyraxbaryatdanirodaqatiy jurat SovetIttifoqidoirasida Respublika tugaganmavqeteniochiqoydinaytipotishmardlikyetishmasdi. Bu raxbarlarmarkaztopshiriqlarnitezroquddalashrespublikaniSSSrgaboqimandaekaninitogrisidagiuydurmalarnitakrorlashdannarigao’tmasdi.
  
• 
  O’zbekistonSSRningijtimoiysiyosiyhayotida 1984-yil 23-iyunda bolganO’zbekistonKompartiyasiMarkaziykomitetiningXVIplenumidamashumroluynadi.
  
• 
  Moskva tashabusi va korsatmasi bn tashkikil qilingan bu plenumda qabul qilingan xujjatlar O’zbekistonga o’zbek xalqini asosiz badnom qilish kompaniyasini boshlap berdi. Pelenumda Moskavadan maxsus yuborilgan KPSS MK sekretarlari Y.K.Ligachev va boshqalar qatnaship Kreml ko’rsatmalarini izchilik bn bajarishni talab qildilar.
  
• 
  Aynan uwbu plenum qarorlari bn Markaz tomonidan O’zbekistonda “paxta ishi” dep atalgan siyosiy qatag’onlar boshlandi.
  
• 
  Keyinchalik bu qatag’on hatto O’zbekiston SSRning o’sha paytdagi sobiq va birinchi rahbarlarini xam chetlap o’tmadi.
  
• 
  SSSR Bosh prakruru huzurida alohida muhim ishlari boyica maxsus tergovlar guruxi tuzulip ularning dastlapkis 1983- yil boshlarida O’zbekistonga yuborilgan edi. Ana shunday maxsus guruxlar tuzulip ularning dastlapkisiasoslaridan biri T.X.Gdlyan va N.V.Ivanov raxbarligida 1983-yil aprelda tuzulgan edi. Ular keyinchalik Markazdan respublikaga kelgan desantchilarga tayanip O’zbekistonda navbatdagi qatagoni amalga owirdi.
  
• 
  1983-1987-yillar Moskva Lelengrad va RSFSRning boshqa shaxarlari 1000nafarga yaqin desantchi O’zbekiston partiya sovet mamuriy xojalik organlariga yuqqori raxbarlik lavazimiga ishga yuborgan edi. O’sha paytlar desntchilar va 3000 nafardan ortiq tergovchilarga mahalliy raxbarlar va Respublika xuquq tartibotlari organlarining ko’plap xodimlari katta yordam bergan.
  
• 
  1985-1990- yillarda O’zbekistonda “paxta ishi” degan uydirma bo’yicha jami 40 000 kishi terrgov qilindi, ularning aksariyati tergov izalatirlarida prokror sanksiyasiz siz otirdi. 5000 nafar kishi esa soxta ayblar bn jinoiy javobgarlikga tortildi. Tergov jarayonida insin huquqlari toptalip tutqunlarga jismoniy va ruxiy tazyiq o’tkazildi. Ularning oila azolari qarindosh urug’lari ham qamoqa tashlandi. Kadrlarni almashtirish siyosati ayanchli tus oldi.
  
• 
  Markaziy matbuotda e’lon qilingan maqolalarda o’zbek xalqi badnom etilib paxta ishiga aylanip siyosiy tus berildi va u “o’zbeklar ishiga” aylantirildi. Bu siyosiy kompaniya O’zbekistoning o’sha paytdagi rahbarlar qo’lap quvatlashdi.
  
• 
  Markazdan yuborilgan komunistik amalparasstlar O’zbekistonning partiya va hokimyat tizimida asosiy o’rinlarni egalap o’zbek xalqiga qarshi qatagonni avj oldirdilar. Qatag’on qilichi eng avvalo O’zbekistonning sobiq rahbari marhum Sharof Rashidov xotirassiga qarshi ko’tarildi. “Sharif Rashidovchilik” degan suniy ibora o’ylap topilib, unda Sh. Rashidovni o’limidan so’ng badnom qilish va shuhratini yerga urishdan foydalanildi.
  
• 
  Xullas sovet rejiming paxta iwi oqibatida O’zbekistonda minglab kishilar nohaq ravishda jazolandi. Xalq xo’jaligi soxalarida qo’ship yozish paxtaxo’lik va korupsiyaga aloqador jinoyatlar SSSRning barcha hududlarida yuz bergan bo’lsa ham “tajriba maydoni”sifatida O’zbekiston tanlandi. Hamda jinoiy iwga aloqador kishilardan tawqari ko’plap odamlar aybsiz jazoga tortildi. Komunistik mavfkuraning qatag’on qilichi bu bn cheklanmasdan paxta ishini o’zbek iwiga aylantirishga urundi. Qatag’on siyosatini amalga oshirishda Markaz raxbarlari va vakillaridan tashqari O’zbekistoning o’sha paytda siyosiy raxbari xalqimiz orasida chiqan tergovchilar xam hamkorlikda qilgan va ularning g’arazli iwlariga ko’malawgan ayrim qo’rqoq va xoinlar ham faolik korsatdi. Bu- tarixning achiq haqiqati.
  
• 
  Izalyator-(ajratmoq, yakkalamoq) kazarma lager yuqumli kasal saqlanadigan vas hu kabi vaqtincha ajratip qoyiladigan alohida xona joy.
  
• 
  Sanksiya-(lot.qatiy, o’ta jiddiy qaror) hujjat qarorlarining oliy organ tomonidan tasdiqlanishi shunday tasdiq natijasi hujat qarorining qoniniy kuchga ega bolishi.
  
• 
  Deklaratsiya- (malum qilaman) hukumatning biror tashkilotning muxum bir xujati qonuniy voqeani kopchilik etiboriga yetkazuvchi bayonot.
  
• 
  KPSS MK Aprel (1985-y.) plenumi sovet jamiyati hayoting barcha soxalarini chuqur isloh qilish yo’lini elon qildi. Qayta qurishning tarkibiy qisimlari deb ijtimoiy hayotni demokratlawtirish va tub iqtisodiy isloh o’tkazish.
  
• 
  Qayta qurish siyosating maqsadi va vazifasi mamlakatda toplanip qolgan ijtimoiy siyosiy iqtisodiy madaniy va mafkuraviy soxalar muamolarini qayta quriw yoli bn hal etishdan iborat bolgan.
  
• 
  (1985-1986-yillar)mamuriy tawiliy tadbirlarni an anaviy usularda olip boriw bilan izoxlanadi. Mazkur bosqich ilmiy texnika taraqiyoti yutuqlarini iwlap chiqariwga jalb etiw asosida jamiyatda tub iqtisodiy taraqiyotni jadalashtirish va uning asnosida inson omilini jadalashtirish moljalangan.
  
• 
  (1987- 1989- yillar) jamiyatning barca jamxalarini kompleks tarzda isloh qilishni kun tartipga qoydi. Xususan 1987-yil yanvar va 1988-yil iyunda bu vazifalar yanada konkretlashtirildi va uning asosiy maqsadi sovet jamiyatini toliq demokratlawtiriwdan iborat ekanligi takitlandi.
  
• 
  Qayta quriw owkoralik demokratoya va fikirlar xilma xiligining malum manoda kucayiwiga imkon yaratdi. Ammo mamlakatda tub demokratik o’zgariwlarni amalga owiriw bowlanganislohotlarni oxirigaca yetkaziw mumkin bo’lmadi.
  
• 
  Ana shunday waroitda O’zbekistoning owa paytdagi raxbari Markaz oldida nonoq va noshudligini ko’rsatdi. Respublika raxbaryati markazdan qochiw va uni inkor etish siyosatini orniga koproq unga yaqinlawdi va mustahkam birlawiw yolini tanladi.
  
• 
  O’sha paytdagi O’zbekiston siyosiy raxbaryati ijtimoiy manaviy soxada milliylikning har bir koriniwini internatsionalizm mohiyatiga yod ekanligini isbodlawga urindi. Bunarsa o’zbek tili Islom dini milliy urfodat va an analar marosimlar Navroz bayramiga munosabat ko’rina boshladi. Mamalakatda bolgan qayta quriw jamiyatning ijtimoiy va siyosyiz tuzuliwiga bir qator o’zgartiriwlar keltirip chiqardi.
  
• 
  KPSSning sovet jamiyatida raxbarlik va yetakchilik mavqeyiga putur yetdi saylov tizimi o’zgartirish to’grisida qonun qabul qilindi.
  
• 
  Qayta quriw provardida siyosiy jixatdan safsata bozlikga aylanip tub demokratik ozgariwlarini amalga owirish va boshlangan isloxotni oxirigaca yetkaziw imkoniyatini bermay maglubiyatga uchradi. Buxolatning sabablari quydagicha edi:
  
• 
  Brinchidan: qayta quriwning aniq va ilmiy jixatdan puxta iwlap chiqilgan dasturi yoq edi. Demokratiya va owkoralik kabi Shoirlar haqida kop gapirilsa xam amalda partiya siyosiy raxbaryati eski qarashlar girdobida bo’lip raxbarlikning demokratiyaga zid bo’lgan mamuriy buyruq bozligi usularidan foydalanish davom etdi.
  
• 
  Ikkinchidan:mamlakatdagi partakratik raxbariyat nomenklaturani saqlap qoliwdan manfador edi. Chunki mamlakatni eskicha usulda boshqariw oson edi.
  
• 
  Uchinchidan: qayta quriwda milliy respublikaning suverentite xaqida gairsa xam Ittifoqni yangilagan xolda saqlap qoliw ko’zda tutilgan edi.Kreml Ittifoqdosh respublikalarning SSSRdan ajralip mustaqil davlat tuzushiga qarshi jon jaxti bilan qatiq turdi.
  
• 
  To’rtinchidan: M.S.Gorbachyov g’oyasi asosida qayta quriwni amalga owiriw mumkin emas edi. Chunki sotsializm doirasidagi mulkiy munosabatlar ijtimoiy soxadagi siyosiy milliy va diniy siyosat yakkapartiyaviy raxbarlik va mustabid boshqaruv usuli hech qachon demakratiya va oshkoralik bn kelisha olmagan.
  
• 
  Internatsionalizm-xalqlar va ijtimoiy guruxlarning millatlar ozodligi mustaqiligi huquqiy tengligiga asosan birdamlik va ozaro hamkorlik tamoiyili.
  
•