Mavzu: moylarni fenol va furfurol bilan tozalash. Neft parafinlarini deparafinlash. Moylarni fenol bilan selektiv tozalash

1.2. Erituvchilarga qo’yilgan talablar
1. Erituvchi katta harorat oralig’ida yaqqol ko’rinib turuvchi tanlab eritish xossasiga ega bo’lishi kerak. 2. Erituvchi tozalanayotgan mahsulotda erimasligi kerak. 3. Erituvchini va boshlang’ich xom-ashyoni zichliklari farqi katta bo’lishi kerak, chunki bunda faza tez ajraladi. 4. Erituvchi xom-ashyoga nisbatan kimyoviy barqaror, inert, zaharsiz, portlovchi emas va qurilmani korroziyaga uchratmasligi kerak. 5. Erituvchi engil va to’la regenerastiyalanadigan bo’lishi kerak. Buning uchun qaynash harorati moyning qaynash haroratidan past bo’lishi kerak.
Fenolni sellektivligi past hisoblansada, lekin umumiy erituvchanlik qobiliyati yuqoridir. Selektivlikni pastligi natijasida ekstrakt tarkibida moyning qimmatbaho komponentlari ham erib qolishi mumkin, deasfaltizatga moddalar o’tib ketishi mumkin. Birinchi hodisada moyning % miqdordagi chiqishi kamaysa, ikkinchisida esa deasfaltizatni sifati pasayadi.
Erituvchilarning tavsifi. Qutbli erituvchilarning tabiati, uning tarkibi va molekulyar strukturasi tozalash jarayonining unumdorligiga ta’sir qiladi. Erituvchining tabiati, uning bir tomondan xom-ashyoning aromatik uglevodorodlariga nisbatan, ikkinchi tomondan parafin uglevodorodlarga nisbatan tanlab eritish xossalariga baholashda to’liq o’zini namoyon etadi.
Erituvchining uglevodorodlarga nisbatan tanlash va eritish xossalarini o’rganish uchun Gammet tengligidan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Erituvchi molekulasiga geteroatomlarni Gammet-Taft konstantasining yuqori ko’rsatkichli atom guruhini (O₂, N₂, CO₂, F₂, CH₄) kiritish, erituvchini donor-aksteptor xossali uglevodorodlarga nisbatli tanlab eritish xossasini yuqori qiladi. Alifatik birikmalar 155 siklik va geterostiklik analoglariga o’tishi erituvchining aromatika va to’yinmagan uglevodorodlarga nisbatan tanlab eritish xossasini sezilarli darajada yaxshilaydi. Mineral moylar ishlab chiqarish sanoatida keng ko’lamda amaliy jihatdan fenol, furfurol, N- metilpirrolidon erituvchilaridan foydalaniladi.
Fenol erituvchisi. Ma’lumki, fenol oltingugurt birikmalari va smolali, qisman sulfidlarni yaxshi eritadi. Shuning uchun erituvchilar orasida fenol moylarni tanlab eritganda unumli erituvchi hisoblanadi. Aynan uning xossalarini inobatga olgan holda neftni qayta ishlash zavodlarining moy bloklari loyihalangan.
Fenol formulasining strukturasi: C₆H₅OH
1-jadval

1	Zichlik 20 ^0С kg\m^3	1071
2	Molekulyar og’irlik	94.11
3	Sindirish ko’rsatkichi, 41^0С	1.5425
4	Kritik harorat,^0С	419
5	Kritik bosim,MPa	6.05