Мавзу: «модданинг тузилиши»

Сувнинг қовушоқлиги

Температура, ^0С	Қовушоқлик, -секунд.	Температура, ^0С	Қовушоқлик, -секунд.
0 15 20 25	0,00178 0,00113 0,00100 0,00089	40 60 80 100	0,00066 0,00048 0,00035 0,00029

с ва w температурага ҳам, босимга ҳам боғлиқ бўлмаган ўзгармас катталиклар. Физик маҳноси жихатидан w - вандерваалғс тенгламасидаги ўзгармас катталик w га ўхшайди. Демак v-w суюқликнинг «Эркин хажмини» билдиради. Температура кўтарилганлиги молекулалар орсидаги масофа катталашиб, суюқликнинг хажми ортади; бунда, юқоридаги формулага кўра, қовушоқлик камаяди.
Қовушоқлик вискозиметр ёрдамида ўлчанади. Қовушоқликда тескари катталик (1/) овуқчанлик дейилади. Қовушоқликни билиш табиятда, тирик организмларда содир бўладиган кўпгина муҳим процессларнинг қандай боришини аниқлашда, саноатда содир бўладиган процессларни билишда муҳим аҳамиятга эга.


Суюқликларнинг буғланиши ва қайнаши.

Суюқликдаги молекулалар доимо харакатда бўлади, лекин молекулаларнинг харакат тезлиги бир-биридан фарқ қилади. Суюқликнинг сиртқи қаватидаги молекулалар тезлиги ва, демак, кинетик энергияси катта бўлганда, молекулалар аро тортишув кучларини енгиб, суюқлик устидаги фазога ажралиб чиқиши мумкин бунда суюқлик буғланади. Суюқликнинг буғланиши температурага боғлиқ. Паст температураларда суюқлик молекулалари орасидаги ўзаро тортишув кучлари молекулаларининг ўртача кинетик энергиясидан анча катта бўлади ва шу сабабли жуда кам молекулаларгина суюқликдан ажралиб чиқа олади. Температура кўтарилиши билан суюқлик молекулаларининг харакатланиш тезлиги ва, демак кинетик энергияси ортиб бориб, суюқликдан тобора кўпроқ молекулалар ажралиб чиқа бошлайди. Суюқлик буғланганда энг тез харакатланаётган. Кинетик энергияси кўп молекулалар чиқиб кетиши сабабли суюқлик совийди. Суюқликнинг сирти қанча катта бўлса, ундан шунча кўп молекулалар ажралиб чиқади, яҳни буғланиш тезлашади. Суюқликнинг буғланишига ташқи босим маҳлум даражада қаршилик кўрсатади, яҳни босим катта бўлса, буғланиш камаяди, чунки ташқи фазога ажралиб чиқиш учун молекулалардан кўп куч талаб қилинади.

Агар суюқлик берк идишда турган бўлса, суюқликдан чиқаётган молекулалар бир-бирига ва идиш деворларига урилиб, яна суюқликка қайтиб тушиши мумкин. Дастлаб, суюқлик буғланган сари буғдаги молекулалар концентрацияси ортиб боради ва натижада суюқликка қайтиб тушадига молекулалар сони ҳам кўпаяди. Маҳлум вақтдан кейин суюқликдан чиқиб кетаётган молекулалар сони суюқликка қайтиб тушаётган молекулалар сонига тенглашади, яҳни мувозанат қарор топади. Суюқлик билан мувозанатда бўган бундай буғ - тўйинган буғ, у кўрсатадиган бу босими эса суюқликнинг тўйинган буғ босими дейилади. Тўйинган буғ босими идишдаги суюқликнинг температурасига боғилқ бўлади. Ҳар қандай модданинг ўзгармас температурадаги тўйинган буғ босими шу модда учун хос ўзгармас катталикдир.
Суюқликнинг бу босими ташқи босимга тенглашганда фақат суюқликнинг эркин сиртидан молекулалар ажралибгина қолмай, балки унинг бутун хажмида буғ пуфакчалари хосил бўла бошлайди ва суюқликдан ажралиб чиқади. Бундай процесс суюқликнинг қайнаши дейилади. Суюқлиқнинг буғ босими ташқи босимга тенглашгандаги температура суюқликнинг қайнаш температураси дейилади. Ташқи босим ўзгарганда суюқликнинг қайнаш температураси ҳам ўзгаради, ташқи босим камайган сари суюқлик ҳам пастроқ температурада қайнай бошлайди. Буғ босими атмосфера босимига тенг бўладиган температура нормал қайнаш температураси дейилади.
Суюқлик буғланганда иссиқлик ютилади. 1г суюқлик мувозанат холатида буғланганида ютиладиган иссиқлик солиштирма буғланиш иссиқлиги, 1 моль суюқлик буғлангандагиси эса моляр буғланиш иссиқлиги дейилади. Турли суюқликларнинг солиштирма буғланиш иссиқлиги турлича бўлади, шу сабабли таққослаш мақсадида кўпроқ моль буғланиш иссиқлигидан фойдаланилади. Турли суюқликлардаги атмосфера босими қайнаш температурасидаги моляр буғланиш иссиқлиги L қайн. уларнинг абсолют шкала бўйича олинган қайнаш температурасига (Тқайн.) тўғри пропоционал бўлади: