Mavzu. Milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy ko’rsatkichlari milliy xisoblar tizimi

Milliy mahsuloti hisoblash tizimi. Yalpi ichki mahsulotni hisoblash usullari.

Milliy ishlab chiqarish natijalarini hisoblashda milliy hisoblar tizimidan foydalaniladi.

Milliy hisoblar - YaMM (YaIM) ni ishlab chiqarish, milliy daromadni taqsimlash hamda ulardan foydalanishni tavsiflaydigan o’zaro bog’liq makroiqtisodiy ko’rsatkichlar tizimidir. Milliy hisoblar tizimi mamlakatdagi xo’jalik yurituvchi sub’ektlar sarf - xarajatlari va ishlab chiqargan mahsulot (va xizmatlarni) lardan olinadigan daromadlar harakatini aks ettiradi.
Milliy hisoblar tizimi (MHT) ikki tomonlama yozuv qoidasiga asoslangan balanslashgan jadvallar to’plami bo’lib, unda makrodarajadagi bir iqtisodiy bitim natijalari ham xarajatlar va ham daromadlar sifatida aks etadi.
MXT BMTning statistika komissiyasi tomonidan ishlab chiqilgan standartlarni o’z ichiga olib, standart hisoblar va asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlardan iboratdir.
MXTning bosh ko’rsatkichi - YaIM bo’lib, uning barcha bosqichlaridagi harakati bo’yicha ma’lumotlar MHT orqali hisobga olinadi.
Milliy hisoblar asosini yig’ma balanslar tashkil qiladi. Bunga daromad va xarajatlar balansi misol boTishi mumkin. Daromadlar xo’jalik birliklari va aholi umumiy daromadlari (ish haqi, foyda, daromadlarning boshqa turlari, amortizatsiya) summasini aks ettiradi. Xarajatlar to’rtta guruhdan iborat bo’- ladi: iste’mol sarflari, investitsiyalar, davlat xaridi, sof eksport. Milliy hisoblar makroiqtisodiyotning me’yoridagi - muvozanatli holatga erishish darajasini aniqlashga yordam beradi.
MHTningasosiy kamchiligi-bu milliy ishlab chiqarishning umumiy natijasi hisoblangan YaMM (YaIM) real hajmi oshishi yoki kamayishini taqozo qiluvchi bir qator omillarning oqibatlarini hisobga olmaydi. Bular quyidagilar:

• 
  bozordan tashqarida amalga oshiriladigan operatsiyalar. Jumladan, uy qurish bilan va shaxsiy uy ta’miri bilan shug’ullanuvchi duradgor mehnatining natijalari;
  
• 
  bo’sh vaqtning ko’payishi hisobiga farovonlik darajasi ortishi. Jumladan, haqto Tanadigan ta’til va bayram kunlari ko’payishi oqibatida farovonlikning ortishi;
  
• 
  mahsulot sifat tavsifining yaxshilanishi;
  
• 
  alohida shaxs va oilalar turmush darajasidagi o’zgarishlar;
  
• 
  suv, havo va atrof muhitning ifloslanishi;
  
• 
  yashirin (xufyona) iqtisodiyot va faoliyatning natijalari.
  

Amaliyotda YaIMni hisoblashning bir xil ahamiyatli usullari mavjud,
bu uni sarf - harajatlar va daromadlar bo’yicha hisoblashdir.