Mavzu: Milliy dinlar reja: Yahudiylikning vujudga kelishi va uning ta’limoti. Veda va veda dinlari

Konfutsiychilikning

Хitoyda

tarqalishi.

Garchi

konfutsiychilar

o’z ta’limotlarini qadimgi Chjou aqidalariga bog’liq

urf-odatlar,

marosimlar,

axloqiy

me’yorlar asosiga qurgan

bo’lsalar-da, ular mazkur aqidalar orasida o’z munosabatlari,

qolaversa, har bir masala yuzasidan

o’z xulosalarini ham berib

bayon

qilar

edilar.

Mana

shu

narsa

konfutsiychilikning

muvaffaqiyatga erishishiga sabab

bo’ldi. Undan tashqari uning

muvaffaqiyatiga

sabab

bo’lgan

omillardan

yana

biri

konfutsiychilarning

o’zlari foydalangan qadimgi kitoblar, she’rlar,

risolalarni

yig’ib o’quvchilariga o’rgatganliklaridir. Bu ishning

asosiy qismi Konfutsiyning

o’zi tomonidan bajarilgan edi. U turli

podshohliklarda mavjud

bo’lgan uch mingdan ortiq qadimiy

qo’shiqlar, yozuvlarni jamlab, ularni qayta tahrir qilgan edi.

Konfutsiy va uning shogirdlari tomonidan tahrir qilingan asarlar

keyinchalik konfutsiychilikning asosiy manbalariga aylandi.

---

Mil. av. IV-

III asrlarga kelib Konfutsiy ta’limoti 

ancha keng tarqaldi va katta ta’sir doirasiga ega 

bo’ldi. Хan sulolasi davriga kelib (mil. av. III-II 

asrlar) konfutsiychilik davlat mafkurasi darajasiga 

ko’tarildi. Хan podshohlari Konfutsiy ta’limotlarini 

to’liq qabul qilmagan bo’lsalar-da, uning kuchini, 

jamiyatda egallab ulgurgan mavqeini e’tirof qilgan 

holda undan davlat boshqaruvida foydalandilar.

---

Хitoyda keng tarqalgan daosizm falsafiy

ta’limot sifatida mil. av. birinchi ming yillikning

o’rtalarida konfutsiychilik bilan deyarli bir vaqtda

paydo

bo’ldi. Bu ta’limot dastavval bir muncha

mavhum xarakterga ega

bo’lib, din bilan hech

qanday

aloqasi

bo’lmagan.

Ushbu

ta’limot

tarafdorlari

ham

konfutsiychilar

kabi

o’z

zamonalaridagi

harakatlarga

qarshi

bo’lganlar.

Daosizm

targ’ibotchilari ham hukmdorlar orasidagi

tinimsiz urushlarni qoralar edilar. Ular ham boshqa

bir qator falsafiy

ta’limotlar qatori orqaga – «Oltin

asr»ga – qaytishga chaqirar edilar.

---

Daosizmda mil. av. IV-

III asrlarga kelib nazariy asarlar paydo bo’la boshladi. 

Bunday asarlarda ijtimoiy-siyosiy va axloq masalalari daosizm uchun unchalik 

muhim sanalmadi. Biroq daosizm vakillari ilk bor borliq, tabiat, koinot haqidagi 

tushunchalarni ishlab chiqa boshladilar. 

Хitoydagi Szis faylasuflar 

akademiyasida daosizm nazariyotchilari: 

Тyan Pen, Sun Szyan, In Ven, Shen 

Dao, 

Хuan Yuan va boshqalar to’plangan bo’lib, ular inson va uni o’rab turgan 

borliq xususida beto’xtov munozaralar olib bordilar va risolalar yozdilar. 

Bunday asarlar hozirgi kungacha saqlanmagan, biroq daosizmning asosiy 

manbasi sanaladigan «Daodetszin» risolasida o’z aksini topgan. Mazkur 

risola muallifi Lao-Szi

hisoblanadi. Uning hayoti haqidagi ma’lumotlar kam, 

borlari ham noaniq. Afsonalarga qaraganda, Lao-Szi onasining qornida bir 

necha o’n yillar yashab, keksa donishmand holida dunyoga kelgan. Shuning 

uchun uni «Lao-Szi» – «Keksa donishmand», «Qari bola» deb atadilar. Lao-

Szi mil. av. VII da tug’ilgan, Konfutsiyning zamondoshi hisoblanadi. Qadimgi 

Хitoy yodgorliklarida Konfutsiyning Lao-Szi bilan uchrashganligi, uning 

donoligidan hayratga tushgani va uni ajdaho deb atagani haqida rivoyat 

keltiriladi.

---