Mavzu: “Mikroiqtisodiyot” fanining predmeti va o’rganish uslublari

To’rtinchi omil – bu talabning qanday vaqt oralig’ida o’zgarishi.Agar qisqa vaqtni olsak bunda talabning narxga bog’liq elastikligi sezilmaydi.Uzoq davrda o’ yaqqol bilinadi. Masalan kvartira va kommunal xizmatlar haqi oshsa, dastlab ularga talab o’zgarmay turadi,so’ngra u elastik bo’ladi. CHunki ko’p xonali kvartirani narxi pasayib, ikki yoki bir xonali kvartirani narxi oshadi.
Talabning elastiklik darajasini uning koeffitsenti ifoda etadi. Talabning narxga bog’liq elastiklik koeffitsenti – bu talab hajmi o’zgarishining narxning o’zgarishiga bo’lgan nisbatidir.
Bu o’zgarishlar avval foizlarda ifodalanib, so’ngra nisbatlanadi.Buni quydagicha ifodalash mumkin:
Ek=Tb% / R%
Bunda ek- elastiklik koeffitsenti, Tb- talabning foiz hisobida o’zgarishi, R%- narxning foiz hisobida o’zgarishi.
Buni bir misolda ko’rib chiqamiz. Aytaylik, bir shisha fanta narxi 100 so’mdan 120 so’mga yetdi.Bunga javoban fanta xaridi 12 shishadan 9 shishaga tushib qoldi, demak narx 20 % oshdi.(120-100/100*100=20%)
Talab esa 25% ga qisqardi.(12-9/12*100=25%)
Endi bu ko’rsatkichlarni formulaga tushirsak, ek = 25/20=1,25 yoki
Ek >1. Bunda narxga nisbatan talab tezroq o’zgargan va talab qonuni o’z kuchida qolgan.Bu aksincha ham bo’lishi mumkin,YA’ni ek<1 bo’lsa noelastik talab mavjud bo’ladi.Agar ek=0 bo’lsa, mutlaqo noelastik talab vujudga keladi, ya’ni narxga javoban talabda hech qanday o’zgarish yuz bermaydi.Bordi-yu, ek=1 bo’lsa, narx va talab bir xil o’zgargan bo’ladi, Bunday holatni bir daf’ali yoki birlik elastiklik deyiladi.


Talabning daromadga bog’liq elastikligi.

Narxdan boshqa talabga ta’sir etuvchi eng muhim omil bu iste’molchining daromadi, ya’ni xarid qurbidir. Narx o’zgarmagan holda daromadning ortishi yoki kamayishi talabning ortishi yoki qisqarishigaolib keladi.Daromadning talabga ta’sir etish darajasi daromad samarasi deyiladi. Narx kabi daromad ham ob’ektivdir. Iste’molchi bozordagi narxni borligicha qabul qiladi, o’ narxni o’z bilganicha o’rnata olmaydi.CHunki buni bozordagi talab va taklif nisbati belgilaydi.

Iste’molchining xar oyda topgan daromadi har xil bo’lishi mumkin va shunga qarab talabning elastikligi yuzaga keladi.