Мавзу. МеҳНАТ РЕСУРСЛАРИ ВА Меҳнат потенциали

Инсон капитали – иқтисодий динамика нуқтаи назаридан, яъни ижтимоий такрор ишлаб чиқариш категорияси сифатида ифодаланиши лозим бўлган категориядир. Уни такрор ишлаб чиқариш даврий (циклик) шаклга эга бўлган кўп босқичли жараёндир. Бунда инсон капитали табиий, иқтисодий ва инновацион айланмани бажаради. Унинг даврий характери қуйидаги учта асосий кўринишда акс этади:

1. 
   Табиий айланма, ходимларни меҳнат фаолияти тугаши билан алмаштириш ёки пенсияга чиқиши натижасида рўй беради.
   
2. 
   Иқтисодий айланма, технология, техника ишлаб чиқариш турининг ўзгариши билан боғлиқ бўлиб, ишчиларни қайта тайёрлаш ва улар томонидан янги касбларни ўзлаштиришга олиб келади.
   
3. 
   Инновацион айланма, техника ва технологиядаги сифат ўзгаришлари, меҳнатни ташкил этиш усулларининг такомиллашиши билан боғлиқ бўлиб, хизматчиларни касб-малака тавсифлари ошиши, сифатнинг яхшиланиши, меҳнат унумдорлиги ва иш ҳақининг ўсиши кузатилади.
   

Инсон капитали бир вақтнинг ўзида ҳам табиий, ҳам иқтисодий айланмада бўлиши мумкин ҳамда бу маълум моддий, меҳнат ва молиявий харажатларни талаб этади. Индивидуал инсон капиталларининг барча умумий айланмалари интеграцияси ва ўзаро алоқаси инсон капиталининг умумий айланмаси деб аталади. Бу эса мамлакат миллий бойликларининг такрор ишлаб чиқарилиши, ўсиши, тўпланиши, фойдаланиш ва истеъмол қилинишини жамиятни ва инсон ҳаёт фаолияти барча соҳаларининг такрор ишлаб чиқарилиши ва ривожланишини таъминлайди.
Инсон капиталини шакллантиришни микро ва макро даражаларга ажратиш мумкин. Уни микро даражада шакллантириш алоҳида индивид учун инсон капиталининг ўзига хос активини яратиш мақсадида инсон капиталига инвестициялар ҳисобига амалга оширилади. Масалан, корхона ўз ходимининг малакасини ошириш, қайта ўқитиш, соғлиғини тиклаш, дам олишини ташкил этиш ва шу кабиларга сарфлаган харажатлари (инвестициялари) микро кўринишга эга бўлади. Мамлакатнинг барча ёки маълум тоифа аҳолисига (болалар, ёшлар, ўқувчилар, талабалар) йўналтирилган чора-тадбирлар (соғлиқни сақлаш ва таълимнинг барча тизимлари) инсон омилини шакллантиришнинг макро даражаси деб юритилади.
Ўзбекистонда меҳнатга қобилиятли аҳолининг иш билан бандлигини ошириш инсон ресурсларининг миқдор ва сифат жиҳатдан мутаносиблигини таъминлаш билан бевосита боғлиқ жараёндир. Аҳолини ижтимоий-демографик ўрганиш шуни кўрсатадики, меҳнат потенциалини иқтисодиётга тўлиқ жалб этиш, унумдорликни ошириш ва иш ҳақи тўлашни такомиллаштиришнинг барчаси сифат кўрсаткичларга боғлиқ. Бироқ, таҳлилларнинг кўрсатишича, Ўзбекистонда миллий иқтисодиётнинг баъзи тармоқларида ташкил этилган янги иш жойлари билан кадрлар тайёргарлиги, билими ва малакаси ўртасида номутаносиблик мавжудлиги сезилмоқда.
Олиб борилган тадқиқотлар натижасидан маълум бўладики, Ўзбекистонда мустақилликдан олдинги йилларда меҳнат потенциали ривожланишининг фақат микдор кўрсаткичларигагина эътибор бериб келинган. Ваҳоланки, уларнинг сифат даражалари нафақат ҳар бир инсон, балки бутун жамият учун катта аҳамиятга эга.