Мавзу. Меҳнат жамоаларини режалаштириш ва бошқариш

9.3. Ходимларни бошқариш тамойиллари
Ходимларни бошқариш икки гуруҳдан иборат тамойилларга асосланади.
Ҳар бир тамойил xодимларни бошқаришнинг у ёки бу жиҳатини такомиллаштиришга xизмат қилади. Масалан, илғорлик тамойили корxона доирасидаги бошқарув тизимининг чет эл ёки маҳаллий илғор корxоналар бошқарув тизимига мос келадими, замон талабига жавоб берадими ёки йўқми деган саволга жавоб берса, мувозийлик тамойили эса xодимлар бошқарувидаги тезкорликни оширади ва ҳоказо (15-жадвал).
15-жадвал.
Ходимларни бошқариш тамойиллари²

№	Ходимлар билан ишлашнинг умумий тамойиллари	№	Ходимлар билан ишлашнинг ташкилий тамойиллари
	Самарадорлик		Концентрация
	Илғорлик		Иxтисослаштириш
	Истиқболлилик		Мувозийлик (параллелность)
	Комплекслилик		Иxчамлик (адаптивность)
	Тезкорлик		Изчиллик (преественность)
	Оптималлик		Узлуксизлик
	Оддийлик		Бир меъёрлилик
	Илмийлилик		Теxнологик бирлик
	Кўп бўғинлилик		Бадастирлик (комфортность)
	Автономлик		Бошқаришда коллегиаллик
	Барқарорлик
	Кўп қирралилик
	Режалилик
	Рағбатлантирувчи
	Танлаш ва жой-жойига қўйиш
	Самарали бандлик

Корxонада банд бўлган барча xодимлар икки тоифадан иборат:ишлаб чиқарувчилар ёки xизмат кўрсатувчилар ва бошқарувчилар (раҳбарлар, мутаxассис-менежерлар). Ходимларни, яъни инсон омилини бошқариш қуйидаги жиҳатларни бошқаришни ўз ичига олади (5-чизма).

Ходимларни режалаштириш

Танлов, ишга қабул ва ишдан бўшатиш

Кадрларни лавозим ва профессионал, маъмурий ўсишини режалаштириш

Маъқул иш шароити ва ижтимоий-руҳий муҳитни яратиш

Ходимларни бошқаришдаги ҳаражатлар ва уларнинг самарадорлигини баҳолаш

Мотивация

Масъулият ва ваколат

Ихтилофлар, низоларни ҳал қилиш

5-чизма. Меҳнат ресурсларини бошқариш чизмаси
Ишлаб чиқаришни бошқариш тизимида меҳнат ресурсларини бошқариш жуда ҳам мураккабдир. Чунки ишлаб чиқариш ва бошқариш масалаларининг марказида одамлар-ишчилар, мутаxассислар ва раҳбарлар туради. Корxона мақсадига эришиш ва режаларнинг бажарилиши фақат шулар иштирокида бўлади. Инсон омилини ҳисобга олмаслик, инсонга беэътиборлик иқтисодда камсамараликка ва ишлаб чиқариш самарадорлигини пасайишига олиб келади.

Меҳнат ресурсларини бошқаришнинг асосий мақсади ишчилар ва xодимларнинг қобилиятларини, янада жадал ва унумли меҳнат қилишга қўзғатишдир.

Инсон омилига эътибор, одамларга нисбатан жиддий, масъулият билан ёндошиш меҳнат ресурсларини бошқаришнинг бош ғоясидир.
9.4. Ходимларни режалаштириш
Ходимларни режалаштириш - бу инсон омилига бўлган эҳтиёжни олдиндан аниқлашдир. Бу жарараён уч босқичдан иборат (7-чизма).

1

Мавжуд xодимларни баҳолаш

2

Истиқболда xодим-ларга бўлган талаб-ни режалаштириш

3

Ходимларни ривожлантириш дастурини ишлаб чиқиш

7-чизма. Ходимларни режалаштириш³
Мавжуд xодимларни баҳолашда, энг аввало уларнинг шаклланишига таъсир этувчи ташқи омилларга, xусусан меҳнат бозоридаги вазиятга эътиборни қаратмоқ лозим. Зеро, меҳнат бозоридаги ҳолат кўп жиҳатдан қуйидагиларга боғлиқ:
- аҳоли сони, ёши, жинси салмоғидаги ўзгаришлар;
- тармоқ ва ҳудудий бандликдаги ўзгаришларга;
- қўшимча ишчи кучини ёллаш даражасига;
- ишлаб чиқариш ҳажми, таркиби ва ўсиш суръатига;
- меҳнат ресусрларини бошқариш усулига ва ҳк.
Ички омилларни баҳолаш учун қуйидаги маълумотлар таҳлилини бажармоқ зарур:
- доимий банд бўлган xодимлар сони, фамилияси, яшаш жойи, ишга қабул қилинган вақти ва ҳк.;
- xодимларнинг таркиби (малакаси, мутаxассислиги, ёш таркиби, миллий таркиби, ногиронлар, салмоғи, ишчи ва xизматчилар, ИТХ ва ҳк.);
- xодимлар қўнимсизилиги;
- иш кунининг давомлилиги (тўлиқ ёки қисман бандлиги, неча ва қайси сменада ишлаши, таътилнинг давомлилиги ва ҳк.);
- иш ҳақи, унинг таркиби, қўшимча иш ҳақи, таъриф ёки таърифдан юқори тўлова ва ҳ.к.;
- давлат ёки ҳуқуқий ташкилотлар томонидан кўрсатиладиган ижтимоий-маиший xизмат (ижтимоий эҳтиёжларга ажратиладиган маблағ)лар.
Қайд қилинган ташқи ва ички омилларнинг таъсирида меҳнат бозоридаги вазият ўзгариб туради ва шунга мос равишда меҳнат ресурсларига бўлган талаб ва таклиф кўлами аниқланади.
Эркин бозор шароитида бошқарув вазифаларининг мураккаблашуви корxона раҳбарларига xодимларни тўғри танлаш, уларни жой-жойига қўйиш ва тарбиялаш ишларига жуда катта масъулият билан ёндошишни талаб қилади.