Мавзу: Математика фанининг тарихи, методи ва метадалогияси


Kadimgi  Xitoy  matematikasining  tarixiy  roli



Download 1,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/89
Sana22.01.2021
Hajmi1,73 Mb.
#55955
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   89
Bog'liq
matematika tarixi

Kadimgi  Xitoy  matematikasining  tarixiy  roli.  YUkorida  keltirilgan  ma`lumotlardan 
kurinib  turibdiki,  XIV  asrga  bulgan  matematika  fani  arifmetika,  algebra  va  geometriyaning  ayrim 
sinf  masalalarini  xisoblash  algoritmlari  majsuasi  sifatida  rivojlanib  kelgan.  Bu  algoritmlarning 
ichida  chizikli  tenglamalarni  echishning  fan-chi  metodi  va  ixtiyoriy  darajali  sonli  tenglamalarni 
echishning Iyan‘-YUan‘ usuli aloxida e`tiborga sazovor. 
Xitoy  matematikasi  urta  asr  SHarkidagi  xisoblash  matematikasining    muxim 
komponentalaridan biri xisoblanadi. Uning zamonaviy matematika rivojiga kushgan anik xissasini 
aniklash  mushkul.  CHunki,  Xitoyning  kushni  davlatlar  uzaro  alokalari  tula  ochilmagan.  Birok 
Xitoyda  chet  ellik  kuplab  matematiklar,  astronomlar  ishlashgani  tarixdan  ma`lum.  Masalan,  VII 
asrda Xitoy asronomik byuroda xind mutaxassislarining ishlagani, XIII-XIX asrlarda esa eronlik va 
Urta  Osiyolik  olimlar  faoliyat  kursatishgan.  Boshka  tomondan,  Nasriddin  at-Tusiyning  Maragin 
observatoriyasida  bir  kator  xitoyliy  olimlar  ishlashgan.  Nasriddin  at-Tusiyning  bir  kator  ishlarida 
xitoycha  yilnomalardan  foydalanilgan.  Ulugbekning  Samarkand  observatoriyasi    Xitoy  kalendari 
yaxshi  ma`lum.  Kup  davlartlarning  astronomlari  urtasidan  uzaro  aloka  matematik  bilimlarning 
almashinuvi bilan borgan.  
Xitoy matematikasining matematika rivojiga kushgan xissasi kuplab kashfiyotlarda uz aksini 
topgan. Kub va vkadrat ildizlarni xisoblash goyasi 100 yillardan sung Xind matematikasida uchray 
boshlagan.  Xattoki,  Pifagor  teoremasining  xitoycha  usuldagi  isboti  xam  xind  matematiklariga 
ma`lum  bulgan.  Urta  Osiyoda  xitoylarning  ixtiyoriy  darajali  ildiz  xisoblashning  Gorner  usuliga 
bilan  bir xil usuli bejiz emas.  
Xitoy  Koreya  va  YAponiya  bilan  juda  yakin  alokada  bulgan.  584  yilda  YAponiyaga  xitoy 
kalendari  kirib  kelgan.  VIII  asrdan  boshlab,  YAponiya  maorif  tizimda  matematikaning  xitoycha 
ukitish  usuli  joriy  kilindi.  XVII  asrda  yapon  olimi  Seki  Kova  xitoyliklarning  algebra  soxasiddagi 
ishlarini  taxlil  kilar  ekan,  chizikli  tenglamalar  sistemasini  echishning  amalda  determinantlarni 
aniklash  bilan  ustma-ust  tushadigan  yangi  usulini  kashf  etgan.  Xitoy  kitoblarini  tarjima  kilish 
Koreya matematikasining shakllanishiga olib keldi.  
Xitoy matematiklarining xamma ishlari xam chet ellarda tarkala olmadi. Ammo, umuman 
olganda,  Xitoy  olimlarining  matematika  soxasidagi  ilmiy  izlanishlari  urta  asr  SHarkining 
matematiklariga  xos  bulgan  xisoblash  matematikasi  okimiga  tushgan.  Bu  masaladagi 


 
24 
ma`lumotlarga  kelajakdagi  tarixiy-matematik  ilmiy  izlanishlar  yanada  oydinlik  kiritadi  degan 
umidda bo`lamiz.  

Download 1,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   89




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish