Мавзу: Математика фанининг тарихи, методи ва метадалогияси

Eng muxim matematik asarlar
. Matematikaga kadimdan chukur xurmat bilan karalgan. Gautama, 
ya`ni Buddaga kura, u 8 yoshdan boshlab xatni va arifmetikani urganishni boshlagan. Matematikani 
kuklarga birinchilardan bulib, IX asrda Magavira kutargan. «Xisoblash xamma erda musikada, 
dramada, grammatikada, she`riyatda, mantikda zarur buladi. Undan kuyosh va oy xarakatini 
urganishda, orollar va okeanlarning mikdori, perimetri va diametrlarini xudolar olamini urganishda 
foydalaniladi.» 
Matematikaga oid ilk ma`lumotlar Xindiston diniy-filosofik «Vedi» («bilim») asarini 
yozilish davriga borib takaladi. Bu erda kimmatli manba bulib «Arkon koidasi» (Sul‘va-sutra) asari 
xizmat kiladi. Undan keyingi urindagi matematik asarlar V-XVI asrlarga tugri keladi. Kupincha 
ular astronomiya buyicha kitoblarning ma`lum bir kismini tashkil kilar edi.
Matematik asarlardagi bayon juda kiska bulib, kupgina xollarda isbotsiz keltirilar edi. Ayrim 
xollarda matematik asarlar va koidalar she`riy formada yaratilgan va kupchilik uchun tushunarsiz 
bulgan. SHuning uchun ukitish tizimida asosiy e`tibor yodlashga karatilgan.
Xind matematikasi xakidagi ma`lumotlarni yana kuyidagi manbalardan topish mumkin: 
a) Muallifi noma`lum bulgan «Kuyosh fani» (IV-V asrga mansub) astronomik asar. Unda 
shaytonga kuyosh tomonidan keltirilgan ma`lumotlar berilgan. Bunda muallifning ellin 
astronomiyasi xamda Solevkidlar epoxasining astronomiyasi koidalari bilan tanishligi ma`lum 

---

25 
kilingan;
b) Astronomiya va matematika buyicha 499 yilda Ariabxatta tomonidan tuzilgan 
«Ariabxattiam» she`riy traktati. Unda arifmetika, geometriya, trigonometriyaning ayrim 
masalalarining echimlari keltirilgan. ;
v) 628 yilda Braxmagupta tomonidan yaratilgan «Braxmaning mukammallashtirilgan fani» 
asari. Bu 20 kitobdan iborat she`riy asarning 12-kitobi arifmetikaga, 18-algebraga, bagishlangan ; 
g) Taxminan 850 yilda Magavira tomonidan yaratilgan «Arifmetikaning kiskacha kursi» 
asari. 
d) XI asrning birinchi yarmida Sriddxara tomonidan yaratilgan «Arifmetika kursi» asari; 
e) 1150 yillarda Bxaskara tomonidan yaratilgan «Fanlar guldastasi» asari. Uning kattagina 
kismi proza bilan yozilgan. Uning birinchisi –«Lilavati», ikkinchisi ildizlarni xisoblashga, 
kolganlari esa astronomiyaga bagishlangan.