Мавзу: Математика фанининг тарихи, методи ва метадалогияси


Butun sonlar ustida amallar



Download 1,08 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/95
Sana03.01.2022
Hajmi1,08 Mb.
#315777
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   95
Bog'liq
matematika tarixi (1)

Butun sonlar ustida amallar
. Agar Misrliklarning sonli belgilari biznikiga uxshab ketsada, xisob
amallari uziga xos xususiyatlari bilan xarakterlanadi.
Butun sonlarni kushish va ayrish amallari xakida unchalik murakab bulmagan. YUkoridagi
rasmda keltirilgan belgilar orkali ifodalangan sonlarni kushish va ayrish amallari asosan mos
razryadlar ustida bajarilgan. Masalan, kushishda bir xil razryadlardagi belgilarni sanash va kushish,
zarurat bulsa, ya`ni, bu sanashda yangi razryad yuzaga kelgan kelgan bulsa, uni rasmdagi maxsus


14
belgi bilan almashtirish amali bijarilgan. SHuni ta`kidlash kerakki, kadimgi Misrliklarda sanok
asbobi (xlzirgi schyotlarga uxshash) mavjud bulgan. Fakat ular danaklarni sterjenda utkazilgan
kurinishda bulmay, turli razryadlarni bildiruvchi toshlardan iborat bulgan. Bu toshlar danaklar kabi
sterjen buylab surilmay, balki aloxida xisob taxtalariga olib kuyilgan.
Kupaytirish amali uziga xos usulda amalga oshirilgan. Masalan,  213 ni 37 ga kupaytirish
uchun, kadimgi Misrliklar xisobchisi kuyidagi jadvalni tuldirgan:
1-jadval
G`1
213
2
426
G`4
852
8
1704
16
3408
G`32
6 816
Bu jadvaldagi navbatdagi satr oldingisini ikkilantirishdan xosil kilingan. SHundaay kilib,
kupaytirilayotgan songa eng yakin son topilgan. Ayrim keyin xisobga olish kerak buladigan sonlar
chizikcha bilan belgilab kuyilgan. Bizning misolda 1,  4,  32 sonlari chizikcha bilan belgilangan.
Natijada 1Q4Q32q37. Xisobchi ana shu chizikcha bilan belgilangan satrlarning ung tomonida
turgan sonlarni kushib chikishi kerak bulgan. (2-jadval)
Butun sonni butun songa bulish amali xam xuddi shu tartibda bajarilgan. Dastlab shu songa
yakin buladigan ikkini darajalarigacha kupaytirish amali bajarilgan. Masalan,  7 881 sonini 37 ga
bulish talab
2-jadval
G`1
213
2
426
G`4
852
8
1704
16
3408
G`32
6 816
Jami
7 881
kilingan bulsin. U xolda 3-jadval tuldirilgan. Sungra 7881 soni ung tomondagi sonlarning yigindisi
kurinishidagi yoyilmaga ajratilgan. Agar bulinma butun son bulsa, u xolda yoyilma oxirigacha
borgan. Bizning misolimizda 1, 4 va 32 satrlardagi sonlarning yigindisi 7881 ga teng bulgani uchun,
1Q4Q32q37 natija bulinma sifatida olingan.
3-jadval
1
213
2
426
4
852
8
1704
16
3408
32
6 816

Download 1,08 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   95




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish