Мавзу: Математика фанининг тарихи, методи ва метадалогияси

BOBIL MATEMATIKASI
.
REJA:
1. Tarixdan umumiy ma`lumotlar.
2. Manbalar.
3. Nol’ tarixidan.
4. Oltmishlik sanok sistemasi.
5. Kupaytirish jadvali.
6. Tulik kvadrat tenglamaga keltiriladigan geometrik masalalar.
Tarixdan umumiy ma`lumotlar
.  «Bobil matematikasi» atamasi ikki daryo oraligidagi Bobil
davlati
xalklari tomonidan yaratilgan matematik madaniyatni anglatadi. Bu madaniyatning
rivojlanish darajasi xakida biz juda xam kam ma`lumotlarga  egamiz. Ammo bu dajaraja Bobil
shoxlari ikki daryo oraligi xalklarini birlashtirishidan avval xam ancha yuksak bulganligi xakida
ma`lumotlar bizgacha etib kelgan. Bobil madaniyati xatto davlatni boskinchilar tomonidan bosib
olingan davrlarda xam rivojlanishdan tuxtamadi.
Ularning madaniyati deyarli xamma erda
tarkalgan va turgun izlar koldirgan. Old Osiyo, Urta Osiyo, Xindiston, Armanistongacha etib
borgan.
Eramizdan oldingi 4000 yillikning yarmida SHumer davlatida xat ma`lum  edi. Uning
yodgorliklari yoshi jixatidan eng ulug xisoblanadi. Asosiyo yozuv kurollari sifatida dastlab toshlar,
sopol parchalari xizmat kilgan. Kattik taxtachalarga ўyib
yozilgan yozuvlar
piktogrammalar
xarakterida edi. Xar bir belgi biror buyum, jonivor yoki odam tanasining turli kismlarining tasviri
tarzida bulgan va ayrim xollarda xatto butun boshli jumlani xam anglatgan.
Bunday xarakterdagi yozuvlar uni yozgan odamlar kaysi tilda suzlashganliklarini
bildirmaydi, shuning uchun ular shumerlarga taallukli deb tasdiklash juda kiyin. Vakt utishi bilan
tasvirlarning murakkabligi yukolgan, soddalashgan va buyumlarning tasvirlari bilan uxshashliklari
yukola borgan. SHu bilan birga aloxida jumlalarni anglatgan belgilar mos buginlarni bildira
boshlagan. Bu buginlar asta-sekin tovushli xarakterga utdi va uch ming yillikda akkadliklar bu

---

18
tovushlarni uz tillari uchun suzlarni yozish usuli sifatida kabul kilganlar.
YOzish texnikasi xam mukammallashib bordi. Maxsus bambuk tayokchalari yoki suyaklar
yordamida kurimagan loyga yozish boshlandi. Keyin bu loy utda kuritilgan. Tayokchalar
uchburchakli prizma shaklida bulgan va ular loyda koziksimon iz koldirgan. Xar bir belgi ana shu
«koziklar»ning maxsus konfiguratsiyasida bulgan.
Tayokchani loyga yon tomoni bilan botirilganda oddiy koziksimon iz kolgan. Xozirgi
vaktda uni «Y» belgisi bilan yoziladi va u 1 ni anglatgan.
Bizgacha yuz minglab koziksimon yozuvlar etib kelgan. SHu davr yozuvi yukoridan pastga
karab yunalgan. Loy taxtachalar yozishga kulay bulishi uchun soat strelkasiga karshi yunalishda 90
o
ga burilgan.