Mavzu: Matematika darslarida buyuk allomalarimiz ilmiy ma’rosidan foydalanish. Reja

Qozizoda Rumiy (1360-1447)
Ulug`bek ilmiy maktabi asoschilaridan biri Salohiddin Muso ibn Qozizoda Rumiy 1360-yilda Kichik Osiyoning Bursa (Rum) shahrida tug`ilgan.
Rumiy fan sohasidagi muvaffaqiyatlari tufayli olimlar orasida “Aflotuni zamon” degan nom oladi. Rumiy astromomiya va matematikaga oid bir qancha asarlar yozgan. Ulardan eng asosiylari:
1) “Arifmetika haqida risola”;
2) “Sinus haqida risola”. Bu asarda rumiy bir gradusli burchakning sinusini hisoblash usulini beradi;
3) “Sinus choragi haqida risola”. Bu asar algebra va trigonometriya masalalariga bag`ishlangan.


Jamshid Koshiy (1385-1457)
Ulug`bek ilmiy maktabining yirik olimlaridan biri Jamshid ibn Mas’ud ibn Mahmud G`iyosiddin al-Koshiy 1385-yilda Koshon shahrida tug`ilgan. Jamshid Koshiy yoshligidanoq o`z davrining yetuk matematik va astronom olimi sifatida shuhrat qozondi.
Koshiy 1413-yilda «Hoqoniy astronomik jadvallar» nomli astronomik asarini yozadi va uni Ulug`bekning otasi Shohruhmirzoga bag`ishlaydi.
Uning astronomiyaga bag`ishlangan yana bir asari «Osmon narvoni» deb ataladi.
«Vatar va sinus haqida risola» asarida bir gradusli burchakning sinusini hisoblash usuli birinchi marta bayon qilingan. Koshiy bu masalani uchinchi darajali tenglamaga keltiradi, ya’ni px+x<sup>3</sup>=q tenglamani iteratsion usul yordamida yechadi. Koshiy quyidagi qiymatni hisoblab topadi:
Sin1°=0,017452406437283571.
Jamshid Koshiy asarlari orasida juda katta ahamiyatga ega bo`lgan ikkita mashhur asari mavjud. Bulardan biri «Arifmetika kaliti» (Miftohul hisob) risolasi bo`lib, bu asar O`rta asr elementar matematikasining ensiklopediyasi hisoblanadi.
Ikkinchi asar «Aylana haqida risola» deb nomlanadi. Bu asarda Koshiy aylana uzunligining uning diametriga nibati (p) ni verguldan keyin 17 ta aniq raqam bilan topadi:
p»3,14159265358997932


Mirzo Ulug`bek (1394-1447)
Mashur astronom, matematik, tarixchi, Samarqand rasadxonasining asoschisi va uning ilmiy maktabi rahbari Mirzo Ulug`bek (asli ismi Muhammad Tarag`ay), jahonning eng yirik astronomlari qatoridan joy olgan olimdir.
Ulug`bek rahbarligida 1421-1428-yillarda Samarqandning shimoliy tarafida Obirahmat arig`ining bo`yida, Ko`hak tepaligida eng takomillashgan asboblar bilan jihozlangan astronomik rasadxona qurildi.
Samarqand rasadxonasida erishilgan ilmiy tadqiqotlarning eng yirigi «Yangi astronomik jadvallar» (Ziji jadidi Ko`ragoniy) asari bo`lib, bu asar O`rta asr astronomiya fanining durdonasi hisoblanadi.
Bu asarda Quyosh va Oy harakatini to`g`ri hisoblangan Ulug`bekning bu hisoblash natijalari hozirgi hisoblashlardan juda oz farq qiladi.
Asarning boshqa bo`limida trigonometriyaga oid jadvallar keltirilgan va 1019 ta yulduzning vaziyati ko`rsatib berilgan. Bu jadvallar o`zining aniqligi bilan kishilarni hayratda qoldirdi.
Trigonometrik jadvallar tuzish va u bilan bog`liq bo`lgan hisoblashlarni bajarish shubhasiz og`ir ish hisoblanadi. Ulug`bek rasadxonasida uning jadvallarini hisoblagan maxsus hisoblash markazi bo`lib, unda hisoblashlar bilan mashg`ul bo`lgan ko`p sonli matematiklar ishlaganlar va turli hisoblarni aniq bajarishda ular ko`p mehnat sarflaganlar.