Mavzu: Matematika darslarida buyuk allomalarimiz ilmiy ma’rosidan foydalanish. Reja

Kim va qaysi davrda hisoblagani
Qiymati
1	Muallifi noma’lim, eramizdan avvali X asrda, Bobilda	3,0
2	Muallifi noma’lim, eramizdan avvali VIII asrda, Misrda	3,16049
3	Arximed, eramizdan avvalgi III asrda, Yunonistonda	3,14285; 3,14084
4	Vitruviy, eramizdan avvalgi III asrda, Yunonistonda	3,12500
5	Ptolemey (II asrda), Yunonistonda	3,14166
6	Djan-Yen (II asrda), Xitoyda	3,16214
7	Lyu-Xuey (III asrda), Xitoyda	3,14000
8	Ariabxatta (V asrda), Hindistonda	3,14159
9	Tsu-chun-tszi (V asrda), Xitoyda	3,14160
10	Braxmagupta (VII asrda), Hindistonda	3,,4234
11	Xorazmiy (783-850), O`rta Osiyoda	3,14285; 3,14160
12	Forobiy (873-950), O`rta Osiyoda	3,14285; 3.14084
13	Bxaskara (XII аср), Hindistonda	3,14160
14	Leonardo Pizalik (1170-1230), Yevropada	3,14183
15	G`iyosiddin Koshiy (XIV-XV аср), O`rta Osiyoda	3,14159265358997932
16	Bahouddin (1547-1622), O`rta Osiyoda	3,14285 2,91115
17	Viyet (1540-1603), Yevropada	3,1415926535
18	Rudolf Van-Tseylye (XVI asrda), Yevropada	3,14159265358997932.., (35 та ракам)
19	Metsiya (XVII asr), Yevropada	3,14159
20	Fergyusson va Urench, 1948 yilda	3,141592653589932384 ... (808 та ракам)

5. “Doira va doira bo`laklarining yuzi” mavzusini o`ranishda yana al-Xorazmiy asarlariga murojaaat qilamiz:
Har bir doira shundayki, deb yozadi Xorazmiy, uning diametriniig yarmi bilan aylanasi uzunligi ko`paytmasining yarmi uning yuzini beradi, ya’ni . Doira yuzini topish uchun Xorazmiy quyidagi ko`rinishda ifodalash mumkin bo`lgan qoidani keltiradi:

Xorazmiy doira segmentining yuzini topish uchun ham qoidalar beradi. Bu qoidalarni shunday ifodalash mumkin; agar segment yuzi G, yoyi Q, vatari uzunligi a, diametri d, segment balandligi h deb belgilansa, yarim doiradan knchnk segment uchun:

va yarim doiradap katta segment uchun:
bo`ladi,
bunda shaklida aniqlanadi.

6. “Berilgan ikkita kesmaga o`rta proporsional kesmani yasash” mavzusini o`rganishda Ibn Sinoning “Donishnoma” asaridagi quyidagi masalani o`rganish mimkin.

Masala: AB va BC kesmalar berilgan. Shunday CD kesma yasalsinki, BC kesma AB va CD kesmalar orasida o`rta proporsional kesma bo`lsin.
Yechilishi: AB va BC kesmalardan burchak yasaymiz. A va C nuqtalarni birlashtiramiz. BA kesma davomida BC ga teng AE kesmani qo`yamiz. BC kesmani davom ettiramiz. E nuqtadan AC ga parallel to`g`ri chiziq o`tkazamiz. Bu to`g`ri chiziqning BC to`g`ri chiziq bilan kesishgan nuqtasini D bilan belgilaymiz. CD — izlanayotgan kesma bo`ladi.

Haqiqatan, Fales (umumlashgan) teoremasiga ko`ra: . yasashga ko`ra AE=BC bo`lgani uchun . bundan BC²=ABCD.


Xulosa
Matematika yoshlarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini o`stiruvchi vosita sifatida maktablarda qadimgi Yunonistonda o`qitila boshlagan. Yangi era boshlarida Xitoyda sonlar nazariyasi, Hindistonda o`nli sanoq sistemasi, O`rta dengiz sohillarida trigonometriya yaratila boshlagan. VIII asrdan ilm-fan tarqqiyotining markazi O`rta Sharq mamlakatlari, xususan, O`rta Osiyoga ko`chadi. Bu davrda ijod qilgan olimlarning katta qismi bizning yurtdoshlarimiz edi. Muhammad Muso al-Xorazmiy, Ahmad Farg`oniy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Abu Nasr Forobiy, Ismoil Buxoriyning nomlari butun dunyoga ma’lum. Insoniyat taraqqiyotida muhim o`rin tutuvchi o`nli sanoq sistemasi bilan Yevropaliklar asosan al-Xorazmiyning “Hind hisobi haqida” kitobi orqali tanishdilar. Uning “Al-jabr val-muqobala” asaridan algebra fan sifatida shakllangan. Al-Xorazmiy ishlab chiqqan bayon usuli — lo`nda va izchil qoidalar olim nomi bilan “algoritm” deb ataladi.
X-XI asrlarda Xorazmda, XIV-XV asrlarda Samarqandda mashhur ilmiy markazlar — “Bayt ul-hikmat” lar ish olib borgan. Ularda Sharqning mashur olimlari turli fan sohalarida fundamental tadqiqotlar olib borganlar va fan asoslarining rivojlanishiga munosib hissa qo`shganlar.
Buyuk ajdodlarimizning ilmiy merosini o`rganish, ularni dunyo fani taraqqiyotiga, xususan matematika fani taraqqiyotiga qo`shgan ulkan hissalaridan xabardor bo`lish, o`quvchilarda buyuk bobokalonlarimizga hurmat, ular bilan faxrlanish hislarini uyg`otadi. Shu bilan birga o`quvchilarda matematika fanini o`rganishga bo`lgan ishtiyoqni, ajdodlar oldidagi mas’uliyat tuyg`ularini orttiradi, ularning yuksak ma’naviyatli, komil insonlar bo`lib yetishisharida muhim omil bo`lib xizmat qiladi.
Zero, ma’naviy meros, madaniy boyliklar, ko`hna tarixiy yodgorliklar — ma’naviyatni shakllantiradigan asosiy mezon-lardir.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. I. A. Karimov. “Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch”.
Toshkent -“Ma’naviyat” -2008.
2. M. Ahadova. “O`rta Osiyolik mashhur olimlar va ularning matematikaga doir ishlari”. Toshkent -“O`qituvchi” -1983.
3. O.B. Manturov va boshqalar. “Matematika terminlarining ruscha-o`zbekcha izohli lug`ati”. Toshkent -“O`qituvchi” -1974.
4. D. A. Mavashev. “Matematikadan to`garak mashg`ulotlari”.
Toshkent “O`qituvchi” -1967.
5. “Yosh matematik” qomusiy lug`ati. Qomuslar Bosh tahririyati – 1991.
6. Internet saytlari: http//:www. ziyonet.uz,
http//:www. kitob.uz.
http://pedagog.uz/
http://book.uz
http://nglib-free.ru