Mavzu. Matematik statistikaning asosiy tushunchalari

Matematik statistika fanining asosiy tushunchalari.
Aytaylik bir jinsli ob’ektlar to`plamini uning sifat yoki son belgisiga ko`ra o`rganish talab etilgan bo`lsin. Masalan, fermer yoki shirkatlar uyushmasida yetishtirilgan paxta xosilini sifat belgisi, uning navi (sorti), son belgisi bo`lib uning xajmi esa (ogirligi), xosildorligi xizmat qiladi.
1-ta’rif. Taxlil qilish uchun ajratilgan yoki keltirilgan bir jinsli ob’ektlar to`plamini bosh to`plam deyiladi. Masalan, xo’jalikni yetishtirgan k/x maxsulotlari to`plami, Qo`qon shaxrida tahsil olayotgan talabalar to`plami, kabi misollar bosh to`plamga misol bo`ladi.
Ko`pincha to`plamni o`rganish maqsadida undagi barcha ob’ektlar tekshiriladi. Ammo to`plamga tegishli barcha ob’ektlarni (ularni soni juda katta bo`lsa) tekshirish iqtisodiy va jismonan mumkin bo`lmaydi. Bunday hollarda bosh to`plamga tegishli ma’lum bir qism ob’ektlar to`plami tekshiriladi.
2-ta’rif. Bosh to`plamdan o`rganish uchun tasodifiy ravishda tanlab olingan mahlum bir qism ob’ektlar to`plamiga tanlanma to`plam yoki tanlanma deyiladi.
Bosh to`plam Qo`qon universitetida tehsil olayotgan talabalar to`plami bo`lsa, xususan iqtisod kulliyotining EK-4 gurux talabalari tanlanma to`plamni tashkil etadi.
Bosh to`plam yoki tanlanma to`plamning xajmi deb shu to`plamdagi ob’ektlar soniga aytiladi. Masalan 1000ta elektr chirog’idan tekshirish uchun 50ta chiroq tanlab olingan bo`lsa, u holda bosh to`plamni xajmi =1000 ga, tanlanmaning xajmi esa 50 ga teng bo`ladi.
Tanlanmaning turlari.
Ob’ekt bosh to`plamdan tanlanib, uning ustida kuzatish o`tqazilgandan so`ng, u bosh to`plamga qaytarilsa, u holda bunday tanlanma takror tanlanma deyiladi.
Agar tekshirish uchun olingan obhekt bosh to`plamga qaytarilmasa, unday tanlanmani notakror tanlanma deyiladi. Amaliyotda odatda qaytarilmaydigan tasodifiy tanlashdan foydalaniladi.
Tanlanmadagi ma’lumotlar bo`yicha bosh to`plamning bizni qiziqtirgan belgisi haqida to`g’ri hulosa qilish uchun tanlanmaning shunday amalga oshirish kerakki, u bosh to`plamni muhim harakterli xususiyatlarini uzida to`liq saqlasin. Buni qisqacha tanlanmaning re’rezentativligi deyiladi. Tanlanma re’rezentativ bo`lishligi uchun tanlash tasodifiy ravishda amalga oshirilgan bo`lishi, yahni bosh to`plam barcha ob’ektlarning tanlanmaga tushish ehtimollari bir xil bo`lishi kerak.