Mavzu: matematik o’yinlar “Xo‘p” o‘yini Matematika faniga oid juda ko‘p o‘yinlar mavjud. Ulardan biri “Xo‘p”

MAVZU: MATEMATIK O’YINLAR
“Xo‘p” o‘yini
Matematika faniga oid juda ko‘p o‘yinlar mavjud. Ulardan biri “Xo‘p” o‘yinidir. Bu o‘yin quyidagicha o‘ynaladi:
Bu o‘yinda ikki o‘yinchidan tortib, istalgancha o‘yinchi ishtirok etishi mumkin. O‘yinni boshqaruvchi qatnashchilarga shartni tushuntiradi. Bunda 1 dan boshlab natural sonlarni sanash lozim. Har 3 ga karrali son kelganda, bu sonni aytmay “Xo‘p” deyish kerak. Agar qatnashchi 3 ga karrali sonni aytib qo‘ysa yoki to‘xtab qolsa, u yutqazadi va o‘yinni tark etadi. Qolgan o‘yinchilar o‘yinni yana kelgan sondan boshlab davom ettiradi. O‘yin bitta qatnashchi qolguncha davom etadi va u g‘olib sanaladi.
Masalan:
1,2,xo‘p,4,5, xo‘p,7,8, xo‘p,10,11, xo‘p,13,14, xo‘p,16, …
2. “Matematik atamalar” o‘yini
Bu o‘yinda ham bir necha kishi ishtirok etishi mumkin. Qatnashchilar bir qator bo‘lib turishadi va navbat bilan har bir qatnashchi matematika faniga oid atamalarni aytishadi. Bunda bir qatnashchi aytgan atamani boshqa qatnashchi aytib qo‘ysa, u o‘yinni tark etadi. Agar qatnashchi atama bilmay 5 soniya to‘xtab qolsa ham u o‘yinni tark etadi. O‘yin bitta g‘olib qolguncha davom etadi.
Masalan:
Son, kesma, natural son, modul, uzunlik, qo‘shish, ayirish, bo‘lish, ko‘paytirish, parabola, to‘g‘ri chiziq, uchburchak, to‘rtburchak, …
MAVZU: SHAKLLI SONLAR OLTIN KESM

Insonning o‘z xayotida boshqa shakllarga nisbatan to‘g‘ri turtburchak shakliga ko‘proq moyilligi borligi ma’lumdir. Uning uy - joyidan tortib kitob - daftari, xontaxtasi-yu, talevizorlari, hayoti mobaynida ishlatadigan juda ko‘p buyumlarida shu shakl keng o‘rin egallaganini ko‘ramiz. Bu narsa bejiz emas. Inson ko‘rish qobiliyatini ba’zi bir fiziologik hususiyatlariga ko‘ra, ikkala ko‘zining ko‘rish maydoni ellips shaklida bo‘ladi. Bu el-lipslar ichiga to‘g‘ri to‘rtburchak shakli mos tushadi. Demak inson /intuitiv/ ichki sezgisi, asosida o‘zini o‘rab turgan muhitni shu mutanosiblikda ko‘radi. «Oltin kesm qonuni» tushunchasini fanga eramizdan avvalgi XI asrda yashab ijod etgan buyuk grek faylasufi va matematigi Pifagor olib kirgan. U o‘z navbatida, bu qonunni qadimgi Misr, Vavilon ustalari ishlarida qo‘llanganligini aniqlagan. Eramizdan avvalgi 2590-2568 yillarda qurilgan va eng mashxur, muhtasham maqbara nomini olgan qadimgi Misr, Gizadagi Xeops piramidasi ham oltin kesm qonuniga asoslanib qurilgan. Xeops piramidasi nisbatlari, Tutanxamon fir’avni maqbarasidan topilgan releflar, ro‘zg‘or buyumlari, taqinchoqlardan ma’lum bo‘lishicha, ularni yasashda ustalar shu qonundan foydalanishganini taqozo etadi. Eramizdan avvalgi 427-347 yillarda yashab ijod etgan Platon ham bu qonunni yaxshi bilgan va uni rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan. Gresiyadagi Parfenon ehromi balandligining uzunligiga nisbati 0, 618 qismni tashkil etadi. Exromning boshqa unsurlari, qismlari, bo‘laklari oltin kesm qonuniga asosan shu nisbat o‘lchamlarida kurilgan. U еrda arxeologik qazilmalar olib borilganda qadimgi me’morlar va haykaltaroshlar ishlatgan oltin kesim qonuni o‘lchamlarida yasalgan sirkulni topishgan.

Shuningdek, qadimda o‘tgan buyuk grek olimlari Yevklid, Gipsikl e.a.II asrda, Papp e.a III asrda bu qonun ustida juda ko‘p izlanishlar olib borishgan. Yevropada o‘rta asrlarda bu qonunni arab tilidan tarjima qilib, o‘rganishgan va bu ma’lumotlarni sir saqlashgan. Ayrim olimlargina bu qonundan foydalanishgan. Uyg‘onish davrida oltin kesim qonuniga qiziqish juda kuchayib ketdi. Bu qonun geometriya, tasviriy va amaliy san’atda, ayniqsa memorchilikda keng qo‘llanilgan. Buyuk rassom, olim, injener Leonardo da Vinchi va Luka Pacholli ismli rohib bu borada katta izlanishlar olib borishdi. P’ero Dela Franchesko o‘zining «Rang tasvirdagi perspektiva» nomli asari bilan chizma geometriya faniga asos soldi. Shu davrda Germaniyada Albrext Dyurer odam gavdasning nisbatlari oltin kesm qonuniga to‘g‘ri kelishini isbotladi.
Bunda «Oltin kesim» qonunining nisbatlari bo‘lgan VE=0,382 AE=0,618 ya’ni «3/5» nisbati hosil buladi. Bu nisbat chizmachilikdagi izometrik proeksiya ellipslarining nisbiy o‘lchamiga ham to‘g‘ri keladi.
MAVZU: GRAFLAR. KYONIGSHIG KO’PLIG HAQIDA MASALA