Мавзу: Машина деталларининг ейилишга таъсир қилувчи омиллар ва деталларнинг шикастланиш турлари

1.13-расм. Шарикли подшшжикда кучлар таъеирининг схемаси:
а- подтипиик схемаси: б- кучлар йўналиши


Едирилиш (дисперсланиш) -ишқаланувчи сиртлардан ме­талл зарраларининг) юлиниш ва ажралиш жараёни. Бу ҳодиса жисмлар ўзаро таъсирлашадиган соҳада механиқ синиш ва молекуляр тортиш юзага келиши билан тушунтирилади.
Агар ҳар қандай ишловдан сўнг деталь сиртида жуда кичик нотекисликлар қолган бўлса, ишқаланувчи сиртлар бир-бирига нисбатан ҳаракатланганда улардаги айрим чиқиқлар қайишқоқ деформацияга, бошқалари эса пластик деформацияга учрайди.
Туташиш сиртлари жуда кичик бўлганидан алоҳида чиқиқларга тушадиган солиштирма юкланишларнинг қиймати ниҳоятда катта (3000 П/м² гача) бўлади. Бундай юкланишларда ашёнинг микроҳажмлари емирилиб, жуда майда металл синиқларига айланади ва улар ейилиш маҳсуллари сифатида ишқаланиш соҳасидан чиқиб кетади.
Жадал емирилиш янги (ёки таъмирланган) машина ишининг бошланғич даври - деталларни сийқалантириш ёки машиналарни чиниқтириш даври учун айниқса ҳосдир. Сиртлар қанчалик дағал ишланган, нотекисликлари қанчалик кўп бўлса, едирилиш шунчалик жадал кечади ва туташ деталлар сийқаланиш даврида шунчалик кўп ейилади.
Иш пайтида узил-кесил ишловнинг шундай технологик жараёнларини танлаш керакки, улар деталлар тўғри сийқалантирилганда юзага келувчи нотекисликларга мос келадиган ўлчамдаги нотекисликларни ҳосил қиладиган бўлсин.
Қишлоқ хўжалик техникасининг деталлари ва қисмлари кўтариб турадиган юкланишлар ҳамда тезликлар, кислотали ёки ишқорли муҳитлар таъсирида, шунингдек, ана шу омилларнинг биргаликда таъсир қилиши натижасида шикастланади ва емирилади. Кўп ҳолларда биргина деталнинг ўзига бир йўла бир нечта омиллар таъсир қилади, аммо улардан фақат биттасигина асосий омил бўлиб ҳисобланади.
Машина деталлари, ташқи сабаблар туфайли юзага келувчи кўпгина омиллардан ташқари, ички омиллар таъсирида ҳам шикастланади ва емирилади. Бундай омилларга қуйидагилар киради: 1) деталларнинг тузилиши ва шакли ҳосил бўлиши жараёнида юзага келадиган ички зўриқишларнинг қайта тақсимланиши оқибатида ашёнинг толиқиши; 2) газ таъсирида ҳажмий коррозияланиш. Бунда ашёлар мувозанат ҳолатига қайтишга, «мерос»дан қутулишга интилиши жараёнида табиий эскириш содир бўлади. Бу деталларнинг тоб ташлашига, дарзлар пайдо бўлишига, айрим сиртларнинг макро ва микро ўлчамлари ўзгаришига, шунингдек, деталнинг алоҳида қисмларга парчаланишига олиб келади.
Машина деталларига физик майдонларнинг қуйидаги турлари таъсир кўрсатади: куч (механиқ) майдони, иссиқлик майдони, электр майдони, магнит майдони, товуш майдони, ёруғлик майдони ва ҳоказо.