Мавзу: Машина деталларининг ейилишга таъсир қилувчи омиллар ва деталларнинг шикастланиш турлари

Толиқиб уваланиш. Кўпгина деталлар шундай шароитларда ишлайдики, бунда сиртларининг емирилишига уларнинг кўпинча толиқиб уваланиши сабаб бўлади. Сиртнинг толиқиб уваланиши думалашдаги ишқаланиш ва сирпанишдаги ишқаланиш бир вақтда таъсир қилиши оқибатида деталлар сиртининг кўп марта ўта зўриқиши натижасидир. Бу емирилиш жараёни шарикли ва роликли подшипниклар, шестернялар тишлари ҳамда сирпаниш подшипниклари учун хосдир.
Толиқиб уваланишнинг юзага келиши, одатдаги толиқиб емирилишдаги каби, биринчи дарзнинг пайдо бўлишидан бошланади. Дарз чуқурлашиб бормасдан, балки кам ҳажмдаги металлни қамраган ҳолда маълум чуқурликда тугайди. Дарз натижасида металл заррачалари ажралади ва кейинги ҳаракатларда қўшимча емирилишларга, баъзан эса ҳатто тезлик билан ейилишга олиб келиши мумкин.
Мазкур жараённи шарикли подшипник мисолида кўриб чиқамиз. Подшипник ишлаётганда думалаш йўлчасининг а нуқтасига кучлар бот-бот (доимий эмас) таъсир қилади. Бу нуқтага шарик тушганда кучлар энг катта қийматига етади. Шарикнинг кейинги ҳаракатида а нуқта кучдан холи бўлади. Маълум вақтдан сўнг иккинчи шарик тушади ва жараён такрорланади.
Шундай қилиб, бир нуқтага ўзгарувчан юкланишлар таъсир қилади.
«Ёпишиб қолиш» - қайта кристалланиш ҳароратидан паст, ҳароратда металларнинг ўзаро ишқаланиши ёки биргаликда деформацияланиши натижасида бир-бири билан маҳкам бирикиб қолиши ҳодисасидир. Туташ деталларнинг ёпишиб қолган жойларида улар ўртасидаги чегара йўқолади, металлар бирикиб кетади.
Сўнгра ишқаланувчи сиртларнинг кейинги ҳаракатида ёпишиш кўприкчалари бузилади ва қуйидаги жараёнлар кечади.
Ашё бир сиртдан микроскопик ва субмикроскопик зарралар кўринишида ажралиб, бошқа сиртга кўчиб ўтади (кейин бу зарралар дисперсланади ва ишқаланиш соҳасидан чиқиб кетади).
Юпка ва юмшоқ металл пардаси туташган қаттиқ сиртга кўчиб ўтади (масалан, бронзанинг пўлатга, қўрғошиннинг пўлатга, алюминий қопламанинг хромга суркалиб қолиши).
Қаттиқ металл юмшоқ сиртга кўчиб ўтади (пўлат бронзага, бронза пластикка кўчиб ўтади), бунда парчаланган ҳолатда кўчиб ўтган металл қаттиқрок сиртни тирнайди.
Ашё ичкаридан ўйилиб чиқади, натижада чуқур ариқчалар, ўйиқлар, тешиклар пайдо бўлади. Бу нуқсонлар сиртқи қатламларнинг катта чуқурликда жадал парчаланиши билан боғлиқдир. Мисол учун 1.13-расмда шарикли подшипникда кучлар таъсирининг схемаси кўрсатилган.