4
KIRISH
Hozirgi kunning dolzarb vazifalaridan biri tarixiy-madaniy va diniy-falsafiy
merosimizni o’rganishdir. Buni insonlarning milliy-madaniy yaxlitligi ibtidosi
manbai bo’lmish ma’naviy yangilanishdan boshladik. Chunki har qanday
madaniyatning asosida turli xil diniy-falsafiy aqida va ta’limotlar yotadiki, ularni
o’rganmasdan turib, xalqlar madaniyatining asosida turli xil diniy-falsafiy aqida va
ta’limotlar yotadigan, ularni o’rganmasdan turib, xalqlar madaniyatining
shakllanishida asosiy sarchashma hisoblangan ma’naviy manbani bilish mumkin
emas.
Jamiyat shaxsning ma’naviy qiyofasi, boyligi va istiqboli mustaqillik tufayli
davlat siyosatining ustuvor yo’nalishi tarzida idrok etilmoqda. Mustaqillik yillarida
mamlakatimizda olib borilayotgan ma’naviy islohotlar jarayonida din va diniy
tashkilotlarga munosabat tubdan o’zgardi. Sobiq sho’rolar davrida ma’naviy
merosga, xususan diniy qadriyatlarga, jumladan islom ta’limotiga nisbatan
mafkuralashgan salbiy munosabat, dinni odamlar uchun zararli deb topish,
kurashgan ateizm tamoyiliga mutlaqlashtirish ma’naviy hayotga ziyon keltirdi.
Istiqlol sharofati bilan xalqimizning milliy va ma’naviy madaniyati taraqqiyotiga
yo’l ochilib, unitilgan urf-odatlarimiz, milliy an’ana va diniy qadriyatlarimizni
qayta tiklashga muvaffaq bo’ldik. Buning boisi shundaki, din ming yillar
mobaynida insoniyat hayotining barcha jabhalari bilan chambarchas bog’lanib,
odamlar turmush tarzi, milliy urf-odatlariga aylanib, ma’naviy madaniyatining
tarkibiy qismini tashkil etgan.
Jahon dinlarining biri sifatida islom ta’limoti, uning ma’naviy-axloqiy qadriyatlari
ham asrlar davomida Sharq mamlakatlari, jumladan O’rta Osiyo mintaqasida
yashab kelgan xalqlarning qalbiga ezgulik, poklik, halollik, insorparvarlik,
mehnatsevarlik
hissiyotini
singdirishga,
insoniylikka
xos
odob-axloqni
shakllantirish, ma’naviy boyligini saqlab, uni avlodlardan – avlodga yetkazib
berishga xizmat qilib kelgan.
Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov istiqlolning dastlabki kunlaridanoq
milliy va diniy qadriyatlarning ma’naviy madaniyatida tutgan o’rni haqida shunday
5
degan edi: «Bu sohadagi eng asosiy vazifamiz – milliy qadriyatlarimizni tiklash,
o’zligimizni anglash, milliy g’oya va mafkurani shakllantirish, muqaddas
dinimizning ma’naviy hayotimizdagi o’rnini va hurmatini tiklash kabi, mustaqillik
yillarida boshlangan ezgu ishlarimizni izchillik bilan davom ettirish, ularni yangi
bosqichga ko’tarish va ta’sirchanligini kuchaytirishdir»
1
.
Darhaqiqat, mamlakatimizda istiqlol tufayli dinga e’tiqod qiluvchilarning
huquqlari qonun asosida kafolatlangan. Din mustaqililk ma’naviyatining tarkibiy
qismiga aylangan bugungi kunda uning axloqiy qimmati yanada ortib borishi
tabiiy. Din, jumladan islom dini mamlakatimizda ma’naviy madaniyatning
fenomeni sifatida e’tirof etilgan, dinga va diniy tashkilotlarga munosabat qonun
asosida amalga oshirilmoqda. «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risida»gi
qonun (yangi tahriri, 1998) buning dalilidir. O’zbekiston an’anaviy diniy
bag’rikenglik (tolerantlik) o’lkasi sifatida jahon jamoatchiligi tomonidan tan
olingan
2
.
Asrlar davomida insoniyatning ma’naviy-axloqiy va madaniy qiyofasini
shakllantirib kelgan jahon dinlari, jumladan islom dini tomonidan ardoqlangan
umuminsoniy axloqiy qadriyatlar mustaqillik sharoitida odamlarning ma’naviy
tarbiyasida, ularning komillik sari intilishiga xizmat qiladi.
Sobiq Sovetlar davlatining parchalanib ketishi va MDHning vujudga kelishi,
shuningdek, globallashuv va integrasion jarayonlarning kuchayishi tufayli dinga
qiziqish ortib bormoqda. Keyingi yillarda din sohasida nashr etilgan adabiyotlarda,
taniqli olimlarning tadqiqotlarida din va uning muammolariga yangicha
yondashuv, uni ma’naviy madaniyatning ajralmas qismi sifatida o’rganish, turli
dinlarining jamiyat hayotida tutgan o’rnini va funksionallarini har tomonlama
tadqiq etish, dinlarning nafaqat islohiy, balki zaminiy mazmuni va hayotiyligini
bayon etish fanda hukm surmoqda
3
.
1
Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz. T., 8 Toshkent, «O’zbekiston»,
2000, 341-bet.
2
Республикада 15 диний конфессия қонун асосида эркин фаолият юргизмоқда.
3
Религии мира. Энциклопедический словарь Ф.А.Брокгауза и Н.А. Эсфрона. М., «Вече», 2006, Васильев
Л.С. История религий Востока. М., 1999; Яблоков М.Н. Религиоведение. М., 2001; Гуревич П.С. Философия
культуры. М., 1995. Радугин А.А. Введение в религиоведение. М., 2000; Ильин В.В. Кармин А.С. Носович
Н.В. Религиоведение Спб,.2008.
6
Mazkur tamoyilni Respublikamizda mustaqillik yillarida chop etilgan risola
va darsliklarda hamda islom muammolariga bag’ishlangan tadqiqotlarda kuzatish
mumkin
1
.
Malakaviy bitiruv ishimizda yuqorida ko’rsatilgan manbalarga tayangan
holda dinga, jumladan islom diniga ma’naviy madaniyatning tarkibiy qismi,
ma’naviy fenomen sifatida yondashib, uning mohiyatini, turli dinlarning har xil
davrlarda jamiyat hayotida tutgan o’rnini tahlil etib, uni odamlar uchun ruhiy –
ma’naviy kuch bag’ishlovchi ijtimoiy hodisa ekanligini bayon qilishga jur’at
qildik.
Ushbu ishimizda mustaqillik tufayli amalga oshirilayotgan ma’naviy
islohotlar jarayonida din va diniy tashkilotlarga bo’lgan munosabatning tubdan
o’zgarish, xalq ma’naviyatining muhim sohasi bo’lmish diniy qadriyatlarning
inson hayoti uchun zarurligini, xususan hozirgi zamonda xalqlar o’rtasida muloqot
o’rnatish vositasi ekanligini yoritishga o’rindik.
Do'stlaringiz bilan baham: 
