|
2.2. Nutqi to`liq rivojlanmagan bolalar bilish jarayonining xolatini tekshirish metodikasi.
L.S. Vigotskiy tomonidan bolaning psixik va rivojlanishida ta’lim va tarbiyaning Etakchi roli haqidagi fikr ilgari surilgan. Ayni vaqtda neyrofiziologik tadqiqotlar tufayli bu fikr rivojlandi va tasdiqlandi. Bola miyasiga qanchalik ko‘p doimiy va xilma-xil axborotlar oqimi kelsa, markaziy nerv tizimining funksional va anatomik jihatdan Etilishi shunchalik tez sodir bo‘ladi. Alohida funksional tizimlar rivojlanishini tezlashtirish imkoniyati muammosi hali to‘liq o‘rganilmagan. Biroq, kelayotgan axborot oqimi bolaning yoshi, jismoniy va psixik holatiga mos ravishda bo‘lishini hisobga olish lozim, chunki har qanday ortiqcha yuklashlar markaziy nerv tizimi holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Nutqi toriiq rivojlanmagan bolalaming bilish faoliyatini rivojlanish darajasini tekshirish uchun biz 5-6 yoshdagi bolalami psixologik tekshirishda qorilaniladigan metodikalardan foydalangan holda tekshirdik. Eksperimental tekshirish jarayonida nutqi toriiq rivojlanmagan bolalaming idrok va xotira xususiyatlarini origandik. Bunda idrok xususiyatlarini origanish maqsadida quyidagi metodikalardan foydalandik:
1-topshiriq: «Kesma rasmlarni birlashtirish» metodikasi.
Bu metodika orqali idrokning rivojlanish darajasi, ko‘mv - fazoviy analiz va sintezi, kurgazmali-harakatli tafakkuming shakllanganligi tekshirildi.
Jihoz: toiiq va kesma rasmlar to‘plami. Rasmlar uchtaga, to‘rttaga kesilgan.
0‘tkazish usuli: Tekshimv orikazuvchi bolaga kesma rasm qismlarini korisatib, unda qanday predmet tasvirlanganligini aytmaydi. Soriig korisatma beriladi: rasmni toriiq qilib yigrib ber. Agar bola topshiriqni tushunmasa, to‘liq rasm shakli korisatiladi va korisatma qayta takrorlanadi yoki kesma rasm yigrilib yana qismlarga ajratiladi.
Agar bu yordam samarasiz bo‘Isa, bolaga rasm qismlaridan to ‘Iiq rasmni yig‘ish ketma-ketligi taxminiy yo‘naltirish orqali o‘rgatiladi. Shundan so‘ng boladan ushbu rasmni yarn bir bor yig‘ib berish so‘raladi va boshqa variant taklif etiladi.
2. «Yetishmaydigan qismlarni aniqlash» metodikasi.
Ushbu metodika idrok hamda ixtiyoriy diqqatni tekshirishga mo‘ljallangan.
Jixoz: Buyumlaming ba’zi bir qismlari chizilmagan rasmlar.
0‘tkazish usuli: tekshimvchi bolaga rasmni ko‘rsatadi, so‘ng «Mana bu rasmni ko‘ryapsanmi? Diqqat bilan qarab, rasmdagi buyumning yetishmaydigan qismini topishga harakat qilib ko‘rchi». Agar bola yetishmaydigan qismni topishga qiynalsa yo‘naltimvchi savollar berilishi mumkin. Masalan, «Bu faysi hayvon?», «Uning nechta oyog‘i bor?» va xokazo. Bola topshiriqni bajarsa, o‘nga aniqlashtimvchi savol beriladi,ya ‘ni, yetishmaydigan qismning nomi so‘raladi. Undan so‘ng keyingi rasmlar ko‘rsatiladi.
3. Xotira xususiyatlarini o‘rganishga doir metodikalar:
l.«Eslab qolish vanuqtalami qo‘yish»
Jixoz: Sakkizta kichik katakchalarga bo‘lingan va nuqtalar qo‘yilgan kartochkalar.
Nuqtali kartochkalar shunday yighlgan bo‘lishi kerakki, ustunning eng yuqorisida ikkita nuqtali kartochka,pastida esa to‘qqizta nuqtali kartochka bo‘lishi kerak. Qolgan kartochkalar esa yuqoridan pastga tomon nuqtalar soni ortib bomvchi ket-ketlikda yighladi.
0‘tkazish usuli: Bola quyidagicha topshiriq beriladi: «hozir sen bilan bita o‘yin o‘ynaymiz. Men senga nuqtalar chizilgan kartochkalami navbatma-navbat ko‘rsataman, key in sen о‘zing bo‘sh kataklarga nuqtalami - kartochkalardagi nuqtalarni qayerda qurgan bo‘lsang, qsha yerga qo‘yib chikasan». So‘ng bolaga ustunning boshidan boshlab barcha kartochkalar ko‘rsatiladi. Kartochkalami ko‘rsatishning orasidagi vaqt 2-3 soniya bo‘ladi. Ko‘rsatilgan har bir kartochkadan keyin kurilgan nuqtalarni bo‘sh kataklarga 15 soniya ichida qo‘yish so‘raladi.
Bolaning diqqat - hajmi hoxlagan kartochkalaming birida to4g4ri qo‘yilgan nuqtalarining soni bilan belgilanadi. Bunda nuqtalari eng ko‘p mikdorda xatosiz qo4yilgan kartochka olinadi. Natijalar ballarda baxolanadi.
4. Uzoq muddatli xotirani tekshirish.
Ushbu metodika uzoq muddatli xotirani tekshirishga mo 4Ijallangan.
Bolaga quyidagicha topshiriq beriladi: Hozir men bir qator so‘zlami o4qiyman, sen esa shu so4zlarni yaxshilab eslab qolishga harakat qil. Tayyorlandik. Diqqat bilan eshit: “stol”, “sovun”, “odam”, “kitob”, “bulut”, “palto”, “boita”, “stul”, “daftar”, “sut”.
Yuqoridagi so‘zlar qatori bir necha bor o4qib beriladi. Tekshiruv takroran o‘n daqiqadan keyin yoki uch kundan so4ng o‘tkaziladi.
Olingan natijalar taxlili: uzoq muddatli xotiraning koeffitsenti ushbu formula orqali hisoblanadi.
S=V/A*100%,
bu yerda; A-o‘qilgan so‘zlarning umumiy mikdori, V - xotirada qolgan so‘zlaming mikdori, S - uzoq muddatli xotiraning koeffitsenti.
5. Mantiqiy va mexanik xotiraning rivojlanganlik darajasini o‘rganish.
OTkazish usuli: Bolaga ikki qator so‘zlar takdim etiladi. Birinchi qatordagi
so‘zlaming orasida mazmuniy aloqa boTadi, ikkinchi qatordagi so'zlaming orasida esa hech qanday aloqa bo4Imaydi. Eksperiment o4tkazuvchi bolaga o4rganilayo`lgan qatordan o4n juft so‘zlami o4qib beradi (juffliklami o4qish orasidagi vaqt besh soniya). 04n soniyadan so4ng chap qatordagi so4zlar o4qiladi. Tekshimvchi esa bola tomonidan eslab qolingan so4zlami o4ng qatoming yarmiga yozadi.
Olingan natijalaming taxlili: Mantiqiy xotiraning koeffitsenti quyidagi formula bo4yicha hisoblanadi.
S = A/ V
bu yerda, A - birinchi qatordagi so4zlaming mikdori, V - bola eslab qolgan So4Zlaming mikdori, S - mantiqiy xotiraning koeffitsenti.
Mexanik xotiraning koeffitsenti- S xuddi yuqoridagi formula asosida hisoblanadi.
Biz nutqi to`liq rivojlanmagan bolalar bilish faoliyatini qay darajada rivojlanganligini quyidagi mezonlar asosida belgilab bordik.
Topshiriqni bajarilishini baxolash mezonlari.
5 ball - topshiriqni to`liq bajardi.
4 ball - topshiriqni yordam asosida bajardi.
3 ball - topshiriqni bajara olmadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
