Mavzu: Magnit maydon. Bir jinsli magnit maydonida zaryadlangan zarralarning harakati

n

i

i

n

В

В

В

В

В

1

2

1

....

                                  (6) 

Har bir elementar tok vujudga keltiradigan maydonning induksiyasi: 

                                   

3

r

r

d

I

k

В

d



                                             (7) 

ifoda orqali aniqlanadi. 

Bunda: k-muhitga bog„liq bo„lgan proporsionallik 

koeffitsienti. I-tok kuchi, dℓ-elementar o„tkazgich uzunligi. 

r-elementar tokdan magnit induksiyasi aniqlanadigan 

nuqtagacha bo„lgan masofa. 

XB-sistemasida 

4

о

К

 ga teng bo„lganligidan (7) ifoda  

 

         

3

4

r

r

d

I

B

d

о



                       

(8) 

ko„rinishda yoziladi. 

 

14.5-rasm. Bio-Savar qonunini: Idl 

elementar tok hosil qilgan R nuqtada hosil 

qilgan magnit maydon induksiyasi 

 

Magnit maydon kuchlanganligi 

                  

3

4

1

r

r

d

I

B

d

H

d



                           (9) 

ko„rinishda yoziladi. 

---

  

(8) va (9) ifodalar Bio-Savar-Laplas qonunining ifodasi bo„lib, uni ta‟riflash uchun skаlyar 

ko„rinishda quyidagicha yoziladi: 

sin

4

2

r

Id

dВ

о



                                           (10) 

Magnit maydonini xarakterlovchi asosiy kattalik – magnit induksiyasidan tashqari, ikkinchi kattalik – 

magnit maydon kuchlanganligi tushunchasi kiritiladi. 

Ular bir-biri bilan quyidagicha bog„langandir: 

sin

4

2

r

Id

B

dH



                                         (11) 

XB tizimida magnit maydon kuchlananligining o„lchov birligi – A/м.  

Bio-Savar-Laplas qonuni shularga asosan quyidagicha ta‟riflanadi: Elementar toklar hosil qilgan magnit 

maydonining biror nuqtasidagi kuchlanganligi yoki induksiyasi elementar tokka, o„tkazgich bilan radius-

vektor orasida burchakning sinusiga to„g„ri va o„tkazgichdan maydon nuqtasigacha bo„lgan masofaning 

kvadratiga teskari proporsionaldir. 

Magnitlarning va toklarning o„zaro ta‟sirini uchta tajriba orqali ko„rib chiqamiz: 

Tok magnit strelkasi ustida joylashgan to„g„ri o„tkazgich 

bo„ylab o„tayotgan bo„lsin. Bunda, magnit strelkasiga tokning 

yo„nalishiga bog„liq bo„lgan juft kuchlar ta‟sir etadi va magnit strelkasi tokli o„tkazgichga perpendikulyar 

holda joylashadi. 

 Tok ikkita o„tkazgichni tutashtirib, uning ustida erkin 

dumalay oladigan silindr orqali o„tayotgan bo„lsin (14.6 - rasm). 

 

14.6 - rasm. Magnit maydonida erkin harakatlanadigan tokli silindrik o„tkazgich 

Silindr doimiy magnit qutblari orasiga joylashtirilgan bo„lib, silindrni harakatga keltiruvchi kuch tok 

yo„nalishiga va magnit qutblarining joylashishiga bog„liq bo„ladi. 

3.Tok o„tayotgan ikkita parallel o„tkazgichlar, ulardagi tok yo„nalishlari bir xil bo„lganda tortishadi, tok 

yo„nalishlari qarama-qarshi bo„lganda itarishadi (14.7–14.8 - rasmlar). 

---

 

14.7-rasm. Tok yo„nalishlari bir xil bo„lgan 

o„tkagichlar orasidagi ta‟sir etuvchi kuchlar 

 

 

14.8-rasm. Tok yo„nalishlari har xil bo„lgan 

o„tkagichlar orasidagi ta‟sir etuvchi kuchlar 

Agar o„tkazgichlar juda uzun va bir-biridan b masofada joylashgan, ulardan I1 va I2 tok o„tayotgan 

bo„lsa, o„tkazgichning l uzunlikdagi bo„lagiga ta‟sir etuvchi kuchni Xalqaro birliklar tizimida (XBT) 

quyidagi tenglama orqali ifodalash mumkin: 

                     (12) 

bu erda µ0 – magnit doimiysidir.  

Tok kuchi XBS da Amperda o„lchanadi. Amper, miqdor jihatidan vakuumda bir-biridan 1 metr masofada 

joylashgan, ikkita parallel tokli o„tkazgichlar orasida 2

⋅

10-7 Nyutonga teng o„zaro ta‟sir kuchi hosil 

qiluvchi tok kuchiga tengdir. Ikkinchi tarafdan, tok kuchi 1 Amper bo„lganda, 1 sekund ichida 

o„tkazgichning ko„ndalang kesimi yuzasidan o„tayotgan zaryadlar miqdori 1 Kulonga teng bo„ladi. 

Agar I1 = I2 =1A, l =b=1 m bo„lsa, u holda, 

 

ifodadan magnit doimiysini hisoblash mumkin 

 

Induksiyasi