Mavzu: Magnit maydon. Bir jinsli magnit maydonida zaryadlangan zarralarning harakati

В

А

 bo„lgan. Agar plastinkani yon tomonidan yo„nalgan kuchli magnit maydoni ta‟sir 

ettirilsa, A va S nuqtalardagi potensiallar farqi har xil bo„lgan. 

          Bu hodisaga Xoll effekti deyilgan. Tajribadan 

ma‟lum bo„ldiki, A va S nuqtalardagi potensiallar farqi 

Δφ, o„tkazgichdan o„tayotgan tok kuchi  I– ga, magnit 

maydonining induksiyasi V – ga to„g„ri va plastinkaning 

qalinligi b ga teskari proporsionaldir. 

 

             14.13-rasm. Xoll effekti. 

                                                

b

B

I

R

С

А

                           (26) 

Bunda R-turli metallar uchun turlicha bo„lgan proporsionallik koeffisienti bo„lib, unga Xoll doimiysi 

deyiladi. Xoll effekti barcha metallarda va yarim o„tkazgichlarda kuzatiladi. 

 

Moddalarning magnit xossalari 

Tashqi magnit maydonida magnitlanish xususiyatiga ega bo„lgan va atrof - muhitdagi natijaviy magnit 

maydonning o„zgartira oladigan moddalar – magnitiklar deb ataladi. Magnitiklarning magnitlanishini 

Amperning molekulyar toklar to„g„risidagi gipotezasi orqali tushunish mumkin. Klassik fizika 

tushunchasiga asosan, atomlardagi elektronlar aylana shaklidagi traektoriya – orbita bo„ylab harakatlanadi 

va orbital tokni hosil qiladilar Magnit maydoniga biror modda (temir o„zak) olib kirsak, bu modda 

magnitlanib xususiy magnit maydon – B‟  ni vujudga keltiradi. SHu sababli tekshirilayotgan moddadagi 

natijaviy magnit induksiyasi – B tashqi maydon induksiyasi – Vo va moddaning xususiy maydon 

induksiyasi - B‟ ning yig„indisidan iborat bo„ladi. 

'

В

В

В

о

                                               (27) 

 

Ko„pincha V‟ – ni ichki maydon induksiyasi deb ham ataladi. 

Magnitikning

'

В



vektor bilan ifodalanadigan xususiy maydoni bir yo„nalishga yo„naltirilgan 

molekulyar toklarning magnit momenti bilan aniqlanadi. Faraz qilaylik, 

о

В

'



induksiyali tashqi bir 

jinsli magnit maydonida silindr ko„rinishda, ko„ndalang kesim yuzasi S va uzunligi L bo„lgan bir jinsli 

magnitik joylashgan bo„lsin (14.14 - rasm). 

Atom va molekulalar orbital magnit 

momentlari magnitikda hosil qilgan 

'

В



induksiyali ichki magnit maydoni,tashqi 

magnit maydon induksiya vektori

0

'

В



yo„nalishi bilan mos tushadi (14.15 - rasm). 

 

14.14 - rasm. Induksiyali bir jinsli magnit maydonida 

---

magnitik 

Hozirda hamma moddiy jismlar tashqi magnit 

maydon ta‟sirida ozroq yoki ko„proq 

magnitlanishi isbotlargan. Shu sababli 

moddalarning magnit xususiyatlarini 

o„rganishda barcha moddalar uchun “magnitik” 

degan termin ishlatiladi.  

 

14.15-rasm. Atomlar orbital magnit momentlari ichki 

maydoni induksiya vektorining yo„nalishi 

Magnitiklarning xossalari ularning atomlari tarkibida mavjud bo„lgan elementar zarrachalar-elektronlar, 

protonlar, neytronlar bilan aniqlanadi. Har qanday atom musbat zaryadlangan yadro va uning atrofida 

berk orbita bo„ylab, bu elektronning burchak tezligi! 

r

W

                                                   (28) 

ga teng. Bunda r – orbita radiusi.    – elektron tezligi. 

Bu elektron 1 sek davomida yadro atrofida 

2