Mavzu: Magnit maydon. Bir jinsli magnit maydonida zaryadlangan zarralarning harakati

kT

nM

0

2

3

      ,                            (53) 

Bu ifoda birinchi marta Kyuri tomonidan topilgan va u Kyuri qonuni deb ataladi. (53) – ifodada 

k

nM

C

0

2

3

 - Kyuri doimiysi deb hisoblanadi. Bu doimiylikdan foydalanib Kyuri qonunini 

quyidagicha qayta yozish mumkin. 

T

C

     ,                             (54) 

 

Tashqi magnit maydon erkin elektronlarga ikki xil ta‟sir ko„rsatadi. Birinchidan, magnit maydon 

erkin elektronlarning harakat yo„lini egrilaydi, ularni vintsimon chiziq bo„ylab harakatlanishga majbur 

qiladi. Ikkinchidan, spin magnit momentiga ega bo„lgan har bir elektronga magnit maydonga 

yo„naltiruvchi ta‟sir ko„rsatadi, chunki kristalldagi erkin zaryad tashuvchilar kvant tizimini tashkil qiladi,  

Fermi-Dirak statistikasiga bo„ysunadi va elektronlar Pauli prinsipiga bo„ysunishi zarur bo„ladi. 

 

Bir energetik sathda turgan ikki elektronning spinlari antiparallel bo„lsa  bir-birini 

kompensatsiyalaydi. Tashqi magnit maydonga kiritilgan, spin magnit momenti 

 ga parallel bo„lgan 

elektronning potensial energiyasi spini 

 ga antiparallel bo„lgannikidan kam bo„ladi. Birinchi elektron 

barqaror holatda bo„ladi. Elektronlar tizimi barqaror holatda bo„lishi uchun antiparallel spinli elektronlar 

spin magnit momentlari ag„darilib, ular yuqori energetik holatlarga chiqib olishi kerak. 

 

O„tkazuvchanlik elektronlarining paramagnit qabul qiluvchanligi 

F

B

Э

2

    ,                               (55) 

ifoda orqali aniqlanadi. Bu erda F – Fermi sathi. 

 

Metallarda Fermi sathi va erkin elektronlar konsntratsiyasi temperaturaga deyarli bog„liq emas. 

Shuning uchun 

Э

 temperaturaga kuchsiz bog„liq bo„ladi. 

Ferromagnitik moddalar 

Ferromagnitik moddalar kuchli magnit xossalariga ega bo„lgan moddalar bo„ladi. Ularning asosiy 

xossalari quyidagilardan iborat: 

1. Ferromagnitiklarning   magnit singdiruvchanligi yoki magnit qabul qiluvchanligi x  maydon 

kuchlanganligiga bog„liq bo„ladi (14.23-rasm); 

H



H



---

 

14.23–rasm. Ferromagnitlar magnit qabul qiluvchanligining maydon kuchlanganligiga bog„liq o„zgarishi 

 

2. Ferromagnitiklar qoldiq magnitizmga ega bo„ladi, ya‟ni ular tashqi magnit maydon bo„lmaganda ham 

magnitlangan holatda bo„la oladi. Qoldiq magnitizm modda qayta magnitlanganda V magnit 

induksiyasining N magnit maydon kuchlanganligining o„zgarishidan orqada qolish mumkin yoki magnit 

gisterezis sababchisi bo„ladi (14.24-rasm). 

 

 

14.24–rasm. Feromagnitlarda gisterezis hodisasi 

 

Ferromagnitik xossalariga ega bo„lgan metallar (temir, nikel va kobalt) Kyuri nuqtasi deb ataladigan Tk 

temperaturadan yuqorida paramagnitikka aylanib qoladi va uning magnit qabul qiluvchanligi 

кр

T

T

C

   ,                                (56) 

qonunga bo„ysunadi. Masalan, kobalt va temir uchun Kyuri nuqtalari, mos ravishda, 1500C  va  7700C  

bo„ladi. 

 

Odatda, ferromagnitiklarning natijaviy magnit momenti elektronlar spin magnit momentlarining 

betartib yo„nalganligi bilan aniqlanadi. Ferromagnitizm mavjud bo„lishligining zaruriy sharti 

ferromagnitizm atomlarida spinlari kompensatsiyalashmagan elektronlar bor bo„lishidadir. Masalan, 

kompensatsiyalashmagan spinlar nikelda – ikkita, kobaltda – uchta, temirda – to„rtta, marganets va 

xromda – beshtadandir. 

 

Ferromagnitik kristallar mikroskopik o„lchamlarga ega bo„lgan kichik sohalar – domenlardan 

tashkil topgandir. Har bir domen sohasida barcha atomlar magnit momentlari bir xil yo„nalgan bo„ladi. 

---

Domenlar o„zlarining to„yingan katta magnit momentiga ega bo„lgani bilan, ayrim domenlar magnit 

momentlari har xil yo„nalgan bo„ladi, bu holda, tashqi magnit maydoni bo„lmaganda ferromagnitikning 

to„la magnit momenti nolga teng bo„lishi mumkin. 

 

Kvant mexanikasiga asosan, o„z-o„zidan magnitlanish hodisasi almashuv o„zaro ta‟siri natijasida 

sodir bo„ladi. Kompensatsiyalashmagan spinli elektron orbitali diametri (2R) kristall panjara doimiysidan 

1,5 martadan ortiq kichik bo„lganda 

5

,

1

2

/