Мавзу: Логопедик ритмиканинг объекти, предмети ва вазифалари

невроз аломати 
тарзида (Ю.А.Флоренская), 
бошқалар – унинг 
алоҳида формаси 
сифатида (В.А.Гиляровский, 
М.Б.Хватцев, И.П.Тяпугин, С.С.Ляпидевский) талқин қилдилар. 
Иккала ҳолатда ҳам дудуқланиши бу мураккаб ва турлича механизмлари 
невроз механизмлари ривожланиши учун ягонадир. Дудуқланиш бошқа 
неврозлар каби қўзғалиш, тормозланиш ва патологик шартли рефлекснинг 
шаклланиш жараѐнларидаги зўриқишни келтириб чиқарадиган турли сабаблар 
натижасида пайдо бўлади. Дудуқланиш бу айрим белгилар ҳам, белгилар 
йиғиндиси ҳам эмас, балки марказий нерв системасининг бузилишидир. 
XX аср бошларидаги дудуқланишни тушунишдаги турли фикрларини 3 
назарий йўналишга ажратиш мумкин. 
1.
 
Дудуқланиш нутқ марказларини мувофиқлаштирувчи аппаратнинг 
қўзғалувчанлигини заифлашуви оқибатида содир бўладиган координацион 
невроздир. 
Булар Г.Гутцман, И.А.Куссмаул кейинчалик И.А.Сикорскийнинг илмий 
ишларида жуда ажойиб ифодаланган. Кейинчалик улар дудуқланиш бу – пай 
тортишга ўхшаш спазмалардир деб тушунтиришди. 
2.
 
Дудуқланиш – руҳий характердаги ассоциатив бузилишдир. Бу 
йўналиш Т.Бефнер ва Э.Фрешельс томонидан олға сурилган. 
3.
 
Дудуқланиш руҳий жароҳатланишда атроф-муҳит билан бўладиган 
турли зиддиятлар натижасидир. 
А.Адлер, Шнейдер бу назария тарафдорлари эдилар. 
 
Е.Пишон 
органик дудуқланишнинг иккита формасини ажратади: 
 
Биринчиси – 
мия қобиғи афазияси кўринишида, бунда ассоциатив 
толалар системаси бузилади ва ички нутқ издан чиқади. 
 
Иккинчиси – 
нутқнинг дизартрия кўринишидаги ўзига хос нотўкис 
ҳаракатини акс эттиради ва қобиқ ости тузилишининг шикастланиши билан 
боғланади. 

---

- 71 - 
Органик дудуқланиш муаммоси ҳозирги даврга қадар ҳал этилмаган. 
Айрим тадқиқотчиларнинг тахминига кўра, дудуқланиш умуман марказий нерв 
системасининг органик касалланиш турига киради ва мия озиқланишидаги 
бузилиш тўғридан-тўғри миянинг нутқ бўлимига ѐки у билан алоқадор 
системага таъсир этади (В.Лев 1947, Э.Гард 1957, С.Скмоил ва В.Ледезич 
1967). 
Дудуқланиш патогенезини ўрганган кўпгина муаллифлар дудуқланувчи 
кишиларда турли хил вегетатив ўзгаришлар бўлишини айтишади. Масалан, 
М.Зееман ҳисобига кўра, 84 % дудуқланувчи кишиларда вегетатив дистония 
бор. 
Вегетатив асаб системасининг оғир бузилиш ҳолларида хусусан 
дудуқланиш иккинчи планга кўчади, қўрқув, ҳаяжонланиш, ваҳима юз беради. 
Кишида титрашга, терлашга, қизаришга мойиллик пайдо бўлади. Болаларда 
(дудуқланувчи) уйқунинг бузилиши, уйқуда чўчиб тушиш нотинч, юзаки 
уйқулар, тунги ваҳимага тушишлар кузатилади. Машғулот пайтларида 
дудуқланувчиларда бир мақсадга киритилган диққат ва қатъиятлик тез-тез 
йўқолиб туради. Улар ўз имкониятларига, эришган натижаларига етарлича 
баҳо бермайдилар, чунки нутқнинг яхшиланиши уларнинг умумий кайфиятини 
кам миқдорда енгиллаштиради. 
70-йилларда психиатрияда невротик ва неврозга ўхшаш бузилишларни 
ажратиш учун тиббий маъѐрлар таклиф этилган эди. Бунда дудуқланишни ҳам 
невротик, ҳам неврозга ўхшаш шаклларга ажратишга мойиллик аниқланди 
(Н.М.Асатиани, Б.З.Драпкин, Л.И.Белякова ва бошқалар). 
Ҳозирги даврга қадар тадқиқотчилар дудуқланиш механизмини нафақат 
тиббий ва физиологик жиҳатдан, балки нейрофизиологик, психологик, 
психолингвистик нуқтаи назардан ҳам ўрганишга уринишмоқда. 
Нутқ фаолиятини ташкил этишда дудуқланишни