Мавзу: Логопедик ритмиканинг объекти, предмети ва вазифалари

2.
 
Психологик омиллар. 
Дудуқланиш юзага келгунга қадар ота-оналар фарзандида ўзига 
ишонмаслик, қатъиятсизлик, қўрқув, уятчанлик ѐки қарама-қарши 
сифатлар, асабий, негатив, агрессивликка мойиллик белгилари 
мавжудлигини таъкидлайдилар. 
3.
 
Ижтимоий омиллар. 
Бола ривожланишига ижтимоий шарт-шароитлари ижобий ѐки салбий 
таъсир кўрсатиши мумкин. Дудуқланиш юзага келишига тарбия шарт-
шароити, яъни нотўғри тарбия жараѐни сабаб бўлиши мумкин.Эркаланган 
бола, одатда, атрофдагилар билан фаол муносабатга киришмайди. Унинг 
атрофдагилар томонидан қўйилаѐтган паст даражали талаблар, болани ўз 
имкониятини ҳар томонлама намоѐн этишга тўсқинлик қилади, уни бошқа 
болаларга бўйсунишга олиб келади. Бу шароитда бола қўрқоқ, ўзига 
ишонмайдиган бўлиб тарбияланади. 
Агар бола ота-она муҳаббати ва уни тушуришдан маҳрум бўлса ѐки ҳаддан 
ортиқ эрта тарбияланган бўлса, мажбур қилишга реакция билан жавоб беради, 
баъзан қарама-қаршилик, агрессия билан таъсир кўрсатади. 
Кўпинча оилада, ота-оналарни болага нисбатан, талабларни бирлиги 
мавжуд бўлмайди. Баъзан талабаларнинг юқори даражада қатъийлиги, баъзан 
паст даражада юмшоқлиги, отанинг қаттиққўллиги, онанинг қатиққўллиги, 
онанинг ҳаддан ортиқ эркалашлари болада икки хил ҳолат, бир вақтида нерв 
жараѐнларини таъсирланиши ѐки тормозланишга олиб келади. Бундай нервли 
тарбиялаш дудуқланишга сабаб бўлувчи, қўрқув (фобияли) га олиб келади. 
«Намунали бола» ни тарбиялаш юқори талаб, ҳаддан ортиқ 
шуҳратпарастлик билан характерланади. 
Бундай бола ҳар қандай муваффақиятсизликка депрессия ва қўрқув билан 
жавоб беради.

---

- 74 - 
Бола нутқига қўйиладиган ҳаддан ортиқ талаблар: қийин мураккаб 
сўзларни такрорлаш бегоналар олдида шеърлар ѐдлатиш, ѐшига ва 
ривожланишига мос келмаган матнларни ўқитиш ҳам дудуқланиш ҳолати 
юзага келишга сабаб бўлиб хизмат қилиши мумкин. 
Атрофдагиларни нуқсонга муносабати дудуқланишни кечиши учун муҳим 
аҳамиятга эга. Ота-оналар болага дудуқланиш юзага келган даврда ѐрдам 
бериши ва унинг нутқига ижобий таъсир кўрсатиши мумкин. Лекин уларни 
кўпчилиги бола нутқини мустақил тўғриламоқчи бўлиб, уни тақлид асосида, 
сўзни тўғри такрорлашга мажбур қиладилар. Натижада бола нутқ нуқсонига 
янада 
диққатини 
жамлаб 
олади, 
дудуқланувчи 
ўзини 
нутқий 
муваффақиятсизлигига қанча диққат-эътиборда бўлса, уни нутқи шунчалик 
бузилади. 
Бола дудуқлангач, ота-она у билан касал боладек мулоқотга киришадилар. 
Улар унга ўз ҳиссиѐтларини билдирадилар, аяйдилар, ҳаддан ортиқ 
эркалайдилар. Бола дудуқланиш унга яхши шароит бераѐтганини ҳис этиб, бу 
нуқсондан қутулишга ҳаракат қилмайди. Баъзи ота-оналар бола дудуқланиш 
доимий койишлар билан бартараф этишга ҳаракат қиладилар. Бола бунда 
ҳимоя ѐки агрессив позицияни эгаллайди. 
Дудуқланиш тақлид асосида юзага келиши мумкин. 
Дудуқланишни юзага келишида ўткир хроник бўлган психик травмалар 
ҳам сабаб бўлиши мумкин. 
Ўткир травма – кучли, тўсатдан юзага келувчи, бир мартали психик 
шокдир. Бу травма қўрқув ва қўрқитиш ѐки ҳаддан ортиқ ҳурсандчилик 
эмоциялари асосида юзага келади. 
Хроник травма – давомли, конфликт шароитлар билан мустаҳкамланувчи 
қатъий психик жараѐнларнинг салбий эмоциялари асосида юзага келади. Улар 
оиладаги таранг психологик иқлим билан боғлиқ. 
Шуни ҳам таъкидлаш жоизки, қайд этилган омиллар болаларга уни 
характерли, нутқи ва шахсини шаклланиши даврида таъсир кўрсатса (4-5 ѐш), 
бу ѐшдаги энг нозик жараѐн, нутқ функцияси биринчи навбатма 
жароҳатланади.