Mavzu: korxona pul fondlarining shakllanishi va taqsimlanishi mavzusida

 Bankdagi valyuta schyoti muomalalarining hisobi 
Bankdagi valyuta schyoti korxonaning respublika xududidagi va xorijdagi 
banklarda valyuta schyotlarida xorijiy valyutadagi pul mablag`lari mavjudligi va 
xarakati xakidagi axborotni umumlashtirish uchun muljallangan. 
Valyuta schyotlari buyicha muomalalarni amalga oshirish va rasmiylashtirish 
tartibi Uzbekston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat Solik kumitasi va 
Uzbekiston Respublikasi Markaziy bankining me`yoriy hujjatlari bilan tartibga 
solinadi. Valyuta schyotlari buyicha muomalalarni hisobga olish uchun schyotlar 
rejasida 52 "Valyuta schyoti" belgilangan. 52 "Valyuta schyoti"ning debetida 
korxonaning hisob-kitob schyotlariga pul mablag`larining kelib tushishi aks 
ettiriladi. Ushbu schyotning kreditida esa korxonaning valyuta schyotlaridan pul 
mablag`larining hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Korxonaning valyuta schyotlari 
krediti yoki debetiga xato yozilgan va bankning ko`chirmalarini tekshirishda 
aniklangan summalar 63 "Da`volar buyicha hisob-kitoblar" schyotida aks ettiriladi. 
Valyuta schyotlari buyicha muomalalar buxgalteriya hisobida bankning 
ko`chirmalari va ularga ilova kilingan pulli hisob-kitob hujjatlari asosida aks 
ettiriladi. Amaldagi konun va meyeriy hujjatlarda xar kanday korxonaga chet el 
valyutasidagi pul mablag`lariga ega bulish va u bilan xujalik muomalalarini 
amalga oshirishga ruxsat etilgan. 
Chet el valyutasidagi muomalalarni rasmiylashtirish bankda joriy valyuta 
schyotini ochish zarur. Korxonaga valyuta muomalalarini amalga oshirishga 
xizmat kiluvchi bank Uzbekiston Respublikasi Markaziy bankidan valyuta 
muomalalarini amalga oshirish uchun maxsus ruxsatnomaga (litsenziyaga) ega 
bulishi shart. Shunday ruxsatnomaga ega bulgan banklarni vakillik banklari 

---

deyiladi. Korxonalar uzlarining valyuta schyotlarini fakat Uzbekiston Respublikasi 
Markaziy banki byuletenida boriladigan chet el valyutalarida ochish mumkin. 
Valyuta schyotini ochish uchun korxona bankka kuyidagi hujjatlarni 
topshirishi zarur: 
1. 
Valyuta schyotini ochish uchun ariza. 
2. 
Tasis hujjatlarining nusxasi (ustav, tasischilar shartnomasi, ular notarial 
idoralar tomonidan tasdiklangan bulishi shart). 
3. 
Registratsiyadan utganligi xakidagi hujjatlarning notarius tomonidan 
tasdiklangan nusxasi. 
4. 
Korxona solik inspeksiyasida hisobga olganligi va pensiya fondida 
registratsiyadan utkanligi tugrisida ma`lumotnoma. 
5. 
Korxona boshligi va bosh buxgalterning imzolari va aylanma muxr 
bosilgan kartochka. Ushbu kartochka notarius tomonidan tasdiklangan bulishi 
zarur. 
Valyuta schyoti ochilgandan sung bank va uning mijozi urtasida hisob-kitob 
kassa xizmatini kursatish buyicha shartnoma imzolanadi. Unda bank kursatilgan 
xizmat turlari, kursatiladigan xizmatlar uchun tulanadigan xaklar, mablag`larni 
joylashtirish shartlari, tomonlarning xukuk va burchlari va boshqalar kursatiladi. 
Barcha korxonalar mulkchilik shaklidan kat`iy nazar Uzbekiston Markaziy 
banki tomonidan urnatilgan kurslar buyicha Respublika valyuta fonliga eskport 
operatsiyalaridan tushgan valyuta tushumlaridan 15 foizini sotishlari majburiydir. 
Shuningdek, tashki iqtisodiy faoliyat bilan shugullanuvchi korxonalar eksport 
operatsiyalaridan tushgan tushumlarning 15 foizini valyuta bozorida sotishlari 
zarur. Korxonaning valyuta schyoti ochilgan tijorat banki kelib tushgan 
valyutaning yukorida ta`kidlangan 15 foizini Uzbekiston Respublikasi Markaziy 
bankining korschyotiga utkazib berishi kerak. Valyuta muomalalaridagi ushbu 
xususiyat tranzit valyuta schyotida kelib tushgan valyutalar hisobini aks ettirishga 
bevosita ta`sir kiladi. 
Valyutani majburiy sotish tugrisidagi topshirikka sotilgan valyutaning 
sumdagi ekvivalentini koplash va uni korxonalarning hisob-kitob schyotiga 

---

utkazishni ta`minlovchi tulov topshirigi ilova kilinadi. Shunday kilib, chet el 
valyutasidagi barcha tushumlar 2 kismdan iborat buladi: chet el valyutasining 85 
foizini joriy valyuta schyotiga, kolgan 15 foizini esa bankdagi hisob-kitob 
schyotiga sumdagi ekvivalenti buyicha utkazib beriladi. 
Sumdagi ekvivalent bu Uzbekiston Markaziy banki tomonidan urnatilgan 
kurslar buyicha chet el valyutasini kayta hisoblashdir. Bunday katta hisoblash xar 
xaftada bir marta Uzbekiston Markaziy banki e`lon kilgan kurslar buyicha amalga 
oshiriladi. 
Valyuta muomalalarining buxgalteriya hisobini yuritish uchun 52 "Valyuta 
schyoti"da kuyidagi subschyotlarni ochish mumkin: 
1. 
"Tranzit valyuta schyoti" 
2. 
"Joriy valyuta schyoti" 
3. 
"Cheteldagi valyuta schyoti". 
Korxona uzining valyuta mablag`larini nafakat majburiy balki uz xoxishi 
bilan xam sotishi mumkin. Ushbu muomalalar korxonaning valyuta schyoti 
ochilgan bank orkali amalga oshiriladi va ularning buxgalteriya hisobi 48 "Boshqa 
aktivlarni sotish" schyoti orkali amalga oshiriladi. Korxona uzining chet el 
valyutasini majburiy ravishda sotganda ushbu xujalik muomalasi buxgalteriya 
hisobining schyotlarida kuyidagicha aks ettiriladi. 
Korxona ixtiyorida kolgan valyutalarni uz xoxishi bilan sotganda xam 
yukoridagi buxgalteriya yozuvlari amalga oshiriladi. 
Chet el valyutasini sotishga doir xujalik muomalalalrini buxgalteriya hisobida 
aks ettirilishining mazmunini kurib chiqamiz. 
1. 
Chet ellik xaridor korxonaning tranzit valyuta schyotiga tovar (ish,
xizmat) kiymatini utkazib beradi. 
2. 
Tranzit valyuta schyotidan majburiy sotishga tegishli 30% valyutani 
utkazib berdi. Ammo bu bankdan tegishli hujjatlar olgunga kadar 57 "Yildagi 
utkazishlar" schyotida hisobga olinadi. 
3. 
Sotilgan valyutaning tranzit valyuta schyotidagi kiymati 48 "Boshqa 
aktivlarni sotish" schyotining debetiga utkaziladi. 

---

4. 
Sotilgan valyutaning sumdagi ekvivalenti bankdagi 51 "Hisob-kitob" 
schyotiga kelibtushadi. 
5. 
Valyutaning ijobiy kursdagi farki foyda sifatida 80 4 "Moliyaviy 
faoliyatdan kurilgan foyda va zararlar" schyotida aks ettiriladi. 
6. 
Valyutaning salbiy kursdagi farki zarar sifatida 80/4 "Moliya-viy 
faoliyatdan kurilgan foyda va zararlar" schyotida aks ettiriladi. 
7. 
Valyutaning kolgan 85%i "Tranzit valyuta" schyotidan joriy valyuta 
schyotiga utkaziladi. Korxonalar muomalalarini tartibga soluvchi konunga 
muvofik Uzbekiston Respublikasining ichki valyuta bozoridan konunda ruxsat 
etilgan maksadlar uchun chet el valyutasini tegishli banklar orkali sotib olishlari 
mumkin. Korxonaning bankga chet el valyutasini sotib olish tugrisidagi iltimosi 
zayavka orkali rasmiylashtiriladi. Chet el valyutasini olish buxgalteriya hisobi 
schyotlarida kuyidagicha sxemada aks ettirilgan. 
Chet el valyutasini buxgalteriya isobida schyotlarida aks ettirilishining 
mazmunini kurib chiqamiz. 
Zayavkaga asosan bankdagi hisob-kitob schyotidan va chet el valyutasini 
sotib olish uchun pul utkazildi va uning hisobi 76 "Xar xil debitor va kreditorlar 
bilan hisob-kitoblar" schyotida to chet el valyutasi kelib tushgunga kadar hisobga 
olinadi. 
Bankdagi joriy valyuta schyotidan ko`chirma olindi va unga asosan kelib 
tushgan chet el valyutasi 52 "Valyutaning schyoti"da hisobga olinadi.
Chet el valyutasining sotib olish bilan boglik bulgan bankning komissiya 
xarajatlari 80 4 "Moliyaviy faoliyatdan kurilgan foyda va zararlar" schyotiga 
utkaziladi. 
4 va 5 "Valyutaning ijobiy kurs uzgarishlari (foyda) va salbiy kurs 
uzgarishlari (zarar) 80 4 schyotda aks ettiriladi. 
Korxonaning buxgalteriyasida 52 "Valyuta schyoti"ning hisobi uchun 2 
juranl-order va 2 vedomostda yuritiladi. Valyuta schyoti buyicha analitik hisob 
valyutalarning turlari buyicha aloxida kartochkalarda yuritiladi. 52 "Valyuta 
schyoti"ning analitik hisob kartochkasi 

---

Valyutaning nomi
valyuta kursi 
oy boshiga koldik buyicha