Mavzu: korxona pul fondlarining shakllanishi va taqsimlanishi mavzusida

 Bankdagi hisob-kitob schyoti muomalalarining hisobi 
Xar bir korxona bankida hisob-kitob schyoti ochiladi. Bu schyotda korxona 
uz pul mablag`larini saklaydilar va turli tashkilotlar bilan naqd pulsiz hisob-
kitoblar olib boradilar. Korxonalarning pul mablag`lari hisob-kitob schyotida 
saklanganligi uchun bank ma`lum mikdorda foyz tulaydi. Korxonalar hisob-kitob 
schyoti ochish uchun kuyidagi hujjatlrni topshiradi: belgilangan shaklda maxsus 
ariza. Bu arizaga korxona raxbari va bosh buxgalteri imzo kuyadi: imzolar 

---

kuyilgan va pechat bosilgan kartochka (ikki nusxada). Korxona raxbari va bosh 
buxgalterning kartochkada kuyilgan imzolari yukori organ tomonidan tasdiklanadi. 
Hisob-kitob schyotidagi pul mablag`lari kuyidagi xujalik muomalalari 
natijasida kupayishi mumkin: davlatga sotilgan maxsulot uchun pul olinganda; chet 
tashkilotlarga bajargan ish va xizmatlar uchun pul olinganda; banklardan ssudalar 
olinganda; kassadagi limitdan ortikcha pullar utkazilganda; asosiy xujalik 
faoliyatidan boshqa daromadlar tushganda. Hisob-kitob schyotiga tushadigan pul 
mablag`lari 
bank 
koidalariga 
muvofik 
namunaviy 
hujjatlar 
asosida 
rasmiylashtiriladi. Masalan, sotilgan maxsulot, bajarilgan ish va kursatilgan 
xizmatlar uchun tayyorlov tashkilotlari va boshqa xujaliklardan tushadigan pullarni 
bank bu tashkilotlarning uz karzlari uchun pul utkazishi tugrisidagi hujjatlariga 
asosan utkazadi. Korxona kassadagi naqd pulini bankdagi hisob-kitob schyotiga 
naqd pul topshirish tugrisida yozilgan ma`lumotnomaga asosan topshiradi. Bunda 
bank pul kabul kilinganligi tugrisida kvitansiya beradi. Ayrim xollarda tovar 
muammolariga doir pul mol yuboruvchining hujjatlariga asosan xam undirilishi 
mumkin. Bunday xollarda xujalik uziga xizmat kursatuvchi bankka maxsus hujjat 
tulov talabnomasi yozib topshiradi. Bank shu hujjatga asosan hisoblangan pullrani 
tulovchi schyotidan mol yuboruvchining schyotiga utkazadi. Korxonaning hisob-
kitob schyotidagi pul kuyidagi tulovlar hisobiga kamayishi mumkin: boshqa 
tashkilot va korxonalardan olingan mol va moddiy boyliklar xamda kursatilgan 
xizmatlar uchun pul tulaganda; mexnatga xak tulash va turli xujalik extiyojlari 
uchun kassaga naqd pul olib kelinganda; davlat budjeti va sugurta organlariga 
majburiyat yuzasidan pul utkazib berilganda; bankdan olingan ssudalar va ularning 
foizi kaytarilganda; xujalik faoliyatiga doir boshqa tulovlar tulanganda. Naqd pul 
hisob-kitob schyotidan pul chyokiga asosan beriladi. Xujalikning farmoyishi bilan 
tulanadigan boshqa barcha naqd pulsiz tulovlar tulov topshirigiga asosan 
rasmiylashtiriladi. Bu hujjat uch nusxada tuzilib bankka topshiriladi. Tulov 
topshirigining 1- 2- nusxasini bank olib koladi, 3 nusxasiga pul tulanganligi 
tugrisida belgi kuyib tulovchi tashkilotga kaytarib beradi. Bank xujalikning hisob-
kitob schyotidan mustakil ravishda mol yuboruvchining tulov talabnomasiga 

---

asosan xakdor tashkilotga utkazadi. Bunday vaktda tulovchi korxonadan xech 
kanday farmoyish hujjatlari talab kilinmaydi. Xujalik xak tulashini belgilangan 
tartibda asosli rad etgan vaktdagina bank pul utkazib bermaydi. Ba`zi hujjatlarga 
asosan bank korxonaning hisob-kitob schyotidan suzsiz (tulovchining rozi bulishi 
yoki bulmasligiga karamasdan) pul oladi. Bunday hujjatlarga xalk sudining ijro 
varakalari, davlat arbitraji organlarining buyruklari kiradi. Bunday hujjatlarga 
asosan kreditor tashkilot tulov talabnomasi yozib bankka topshiradi. Bank bu pulni 
suzsiz undirib beradi. Korxonaning hisob-kitob schyotidan sarflanadigan pulni 
bank tomonidan hujjatlarning kelib tushish ketma-ketligiga karab tulaydi. 
Korxonaning uz hisob-kitob schyotidan pul mablag`lari xarakati ustidan nazorat 
kilib turish uchun bankdan vakti vakti bilan ko`chirma olib turadi. Bu ko`chirma 
hisob-kitob schyoti buyicha bankda yuritiladigan shaxsiy schyotning ikkinchi 
nusxasi hisoblanadi. Ko`chirmada hisob-kitob schyotiga tushgan va undan 
tulangan xamma pul mablag`lari kursatiladi. Pul mablag`lari xujalik-ning 
buyrugidan tashkari hisob-kitobidan sarflangan xollarda ko`chirma-ga tegishli 
hujjatlar ilova kilinadi. Bunda shuni e`tiborga olish kerakki, bank uchun 
korxonalarning hisob kitob schyotlari passiv schyot bulib hisoblanadi. Shuning 
uchun uning kreditida kupayishi, debetida kamayishi aks ettiriladi. Banklar 
(korxona bilan kelishgan xolda) ko`chirmani berish muddatini belgilaydi, shu 
bilan birga ko`chirmani tekshirish muddati, ya`ni bank yozuvlariga norozilik 
bildirish muddati xam belgilanadi. (2 kun) Ko`chirmalarni tekshirish paytida 
aniklangan xatolar hisob-kitob schyotida bank tomonidan yozilgan summada aks 
ettiriladi. 
Shu bilan birga xato yozilgan summa 63 "Da`volar buyicha hisob-kitob" 
schyotiga utkazib kuyiladi. Bildirilgan da`volar bank tomonidan xal etilganda bu 
schyot yepiladi. Bu xildagi hisob-kitob schyoti xujalik ma`lumotlari buyicha xam 
bir xilda koldikka ega bulish imkonini beradi. Hisob-kitob schyotining koldigi 
doimo debetida buladi. Bankning ko`chirmasida keltirilgan summalar karshisiga 
korrespondentlanuvchi schyotlarning nomerlari yozib chiqiladi, sung kirimga 

---

olingan pul mablag`lari summasiga 51 schyot debetlanib, chiqim summalariga esa 
51 schyot kreditlanadi. 
Bankdagi 51 hisob-kitob schyoti buyicha amalga oshiriladigan xujalik 
muomalalarining sxemasi 1-sxemada aks ettirilgan. 
Sxemada keltirilgan xujalik muomalalarining mazmuni: 
1. 
Sotilgan maxsulotlar uchun 62 xaridor va buyurtmachilar schyotidan pul 
kelib tushdi. 
8. 
Xaridorlar maxsulot uchun naqd pulni bevosita bankdagi hisob-kitob 
schyotida tulaganda. 
9. 
Shartnomaga asosan hisoblangan jarima u63 "Da`volar buyicha hisob-
kitoblar" schyotidan kelib tushdi. 
10. 
Ortikcha talangan soliklar summasi korxonaning schyotiga 68 "Budjet 
bilan hisob-kitoblar" schyotidan kelib tushdi. 
11. 
Bankdagi olingan uzok muddatli kredit 90 "Bankning kiska muddatli 
kreditlari" schyotidan kelib tushdi. 
12. 
Bankdan olingan uzok muddatli kreditlar 91 "Bankning uzok muddatli 
kreditlari" schyotidan kelib tushdi. 
13. 
Sugurta organlaridan korxona mol mulkining tabiiy ofat natijasida kurgan 
zararlari 65 "Mulkiy va shaxsiy sugurta buyicha hisob-kitoblar" schyotidan 
tulanganda. 
14. 
7.a. Kassadagi limitdan ortikcha pul hisob-kitob schyotiga topshirilganda. 
15. 
Mol yuboruvchilarga xom-ashyo va materiallar uchun kreditorlik karzi 
tulanganda. 
16. 
Mulkiy va shaxsiy sugurta va budjetdan tashkari tulovlar buyicha hisob-
kitoblar amalga oshirilganda. 
17. 
Budjet bilan va ijtimoiy sugurta buyicha hisob-kitoblar amalga 
oshirilganda. 
18. 
Olingan bank kreditlari va ularning foizlari tulanganda. 
19. 
Kassaga bankdagi hisob-kitob schyotidan naqd pul olinganda. 

---

20. 
76 "Xar xil debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar" schyotidagi 
kreditorlik karzi tulandi. 
21. 
Dividendlar buyicha tavsiyachilar bilan hisob-kitoblar amalga 
oshirilganda.