Mavzu: korxona faoliyatini rejalashtirishning mohiyati, asosiy tamoyillari va usullari

MAVZU: KORXONA FAOLIYATINI REJALASHTIRISHNING MOHIYATI, ASOSIY TAMOYILLARI VA USULLARI.


REJA:
1. Rejalashtirishning moxiyati va korxona faoliyatini baholash usullari, rejalashtirish jarayoni hamda yechim qabul qilish.
2. Reja tuzishning variantlari va tamoyillari.
3. Korxona tuzilishi va rejalashtirish.
4. Tavakkallikni baholash.
5. Rejalashtirish boshqarishning muhim vazifalari.


1.Rejalashtirishning moxiyati va korxona faoliyatini baholash usullari,
rejalashtirish jarayoni hamda yechim qabul qilish.

Rejalashtirish jarayoni deganda rejali-iqtisodiy masalalarning turkimlarini va ruyxatini, ketma-ketligini, ularning yechish vositalari va usullarini tushunish lozim. Rejalashtirish bu korxona uchun maqsadlarni tanlash jarayonini bildiradi, shu bilan birga ushbu maqsadlarni amalga oshirish yo’lida qanday yechimlar qabul qilish lozimligini ko’rsatadi. Ustuvor (strategik) rejalashtirish barcha boshqarish yechimlari uchun asosini ta’minlaydi. Uning faoliyatiga resurslar (sarmoyalar, yer, Mehnat, tadbirkorlik kobilyati) ni taksimlash, tashki muhitga moslashuv, ichki muvofiklashuv va tashkiliy bosh vazifani tanlash kabilar kiradi. Bosh maqsad oliy rahbar tomonidan shakillanadi va ishlab chiqiladi. SHaxsiy korxonalarda korxonaga asos solgan odam (mulkdor) o’zining maqsadlarini kushib olib borishi va uni korxona rejasida amalga oshirishi mumkin. Bosh vazifa va maqsadlarni aniqlangandan keyin rahbariyat tashki muhitni quyidagi uchta ulcham bilan baholaydi:

1).Joriy rejalashtirishning har xil yo’nalishlarda paydo bo’ladigan o’zgarishlarni baholash:
2). Korxonaning joriy bosh yo’nalishi uchun qaysi omillar xavf solishini aniqlash.
3). Rejani to’g’rilash yo’li bilan korxonaning maqsadlariga erishish uchun qaysi omillar yuqori imkoniyatga egaligini aniqlash.
Omillar sifatida quyidagilarni tahil etish lozim:
Iqtisodiy, siyosiy, bozor, texnologik, xalqaro, raqobatchilik va ijtimoiy xulk, tashki xavf va imkoniyatlar ruyxati.
Rejaning hamma ko’rsatkichlari bo’yicha boglangan umumiy yechim olish uchun ba’zi bir masalalarni o’zaro kichiq yechimlarini moslash usullarini ishlab chiqish, har bir masalani quyilishi va yechimi uchun javobgar bo’limlar tarkibi va shaxslarni aniqlash va nixoyat umumiy reja bo’yicha belgilangan davrada yechim qabul qilish katta ahamiyatga ega. Yechim qabul qilishda hisobga olishning mavjud usullari va tavakkal baholashlarni tahil etishga asoslanib, olimlar( O. Lange, P. Fishberna, T. Bochkan, R Kinni, X Rayfi, A. Pervozvanskiy, L. Yevlanov, O. Lorichev va boshqalar ) ikkita asosiy yo’nalishlarni ajratib ko’rsatgan edilar. Bu usullar foydalilik nazariyasi va «muvozanatli ifodalash» usulidir. Foydalilik nazariyasi ma’lumotlari noaniqligi darajasi tobeligidan kelib chiqkan ko’pgina mumkin bo’lgan yechimlarni qisqartirish usullrini beradi. Juda ko’p mumkin bo’lgan yechimlarda yagona yechim qabul qilishni insonga yuklatiladi. Rejalashtirishning uslublari alohida ko’rsatkichlar va rejaning bo’limlarini ishlab chiqish uchun zarur bo’lgan, ularni o’zaro muvofiklashtirish va boglash hamda rejaning bajarilishini tahil etish uchun zarur bo’lgan texnikaviy-iqtisodiy va iqtisodiymatematik hisoblashlarning muayyan usullarini ifodalaydi. Rejalashtirishning talimoti (ilmiy metodologiyasi) ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish rejalari ishlab chiqishning umumiy talablari va usullari yigindisidir. U uslublar va rejalashtirishni tashkil etish amalga oshiriladi. Rejalashtirishning ilmiyligi ilmiy kerakli ilmiy bashorat qilish, jamiyat extiyojini aniqrog o’rganish, o’zok muddatli oldindan bilishni ishlab chiqish, hisoblashdagi variantlar o’tkazishlarni kuzatadi. Ilmiy-texnik taraqqiyotlar, matematika, iqtisodiy kibernetikaning barcha yo’nalishlari zamonaviy EXT lari, rejaning texnik-iqtisodiy asoslangan barcha ko’rsatkichlari va ilmiy asoslangan me’yor va me’yorlashlarning ilg’or tizimlarini qo’llashlarini hisobga olgandagina rejalashtirishning ilmiyligini oshirishga erishiladi. Rejalashtirishning muhim vazifalaridan biri: istiqboldagi va joriy rejalarni ishlab chiqa olish bilimlarni shakillantirish va rejalarni ishlab chiqishdagi ilmiylik darajasini oshira olish bo’yicha korxona jamoasi mo’ljallangan chora tadbirlarni ruyobga chiqarish.
Korxonalar faoliyatini rejalashtirish quyidagi tamoyillarga tayanib amalga oshiriladi:
• rejalarning realligi. Bu tamoyilga rioya qilmaslik rejalashtirishni ma’nosiz qilib qo‘yadi, chunki rejaning biror soha va korxonada bajarilmay qolishi, u bilan bog‘liq bo‘lgan soha shartnomalari bajarilmay qolishiga, jarimalar to‘lashga, ishonchni yo‘qotishga olib keladi.
• ilmiy jihatdan asoslanganligi. Rejalar bajarilishi uchun ular ilmiy jihatdan asoslangan bo‘lishi kerak. Rejalar jamiyatni va ishlab chiqarishni rivojlantirishning obyektiv iqtisodiy qonunlari va qonuniyatlariga mos kelishi, fan va texnikaning eng so‘nggi yutuqlariga, tabiiy, iqtisodiy va mahalliy shart-sharoitlarga, ilg‘orlar tajribalariga tayanishi va korxonaning mavjud resurs salohiyatiga asoslanishi lozim. Qishloq xo’jaligitarmog’idagi rejalashtirishda ilmiy tadqiqot institutlari tomonidan ishlab chiqilgan me’yorlardan foydalanilishi muhom hisoblanadi.
• uzviylik va o‘zaro bog‘liqlik. Ushbu tamoyilga ko‘ra strategik, tarmoqda tuzilayotgan istiqbolli, joriy va operativ rejalar o‘zaro bir-biri bilan bog‘liq, bir-birini to‘ldiradigan holda tuzilishi va mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyoti rejasi bilan bog‘liqligi ta’minlanishi kerak.
• mutanosiblik va muvozanatlilik. Ushbu tamoyil mamlakat iqtisodiyotining tarmoqlarini mutanosib va uyg‘un rivojlantirish qonuniyatlaridan kelib chiqadi. Unga ko‘ra korxona faoliyatining barcha sohalarini tashkil qilish yagona uyg‘unlikda va mutanosiblikda amalga oshiriladi. Buning uchun tarmoqlararo mehnat, moddiy va moliyaviy resurslar balanslari tuziladi.
• reja intizomiga to‘la rioya qilish va uni operativ nazorat qilish. Rejalarni amalga oshirish jarayonida turli sabablarga ko‘ra reja ko‘rsatkichlaridan chetga chiqishlar va belgilangan vazifalarning bajarilmay qolish ehtimollari vujudga kelishi mumkin. Shu tufayli reja ko‘rsatkichlarining bajarilishini doimo nazorat qilib borish, yo‘l qo‘yilayotgan kamchiliklarni o’z vaqtida bartaraf etish, zarur ichki imkoniyatlarni qidirib toppish va zarur bo‘lgan dareja ko`rsatkichlariga tuzatishlar kiritib borish talab etiladi.