Мавзу: Коррупция: намоён бўлиши ва унга қарши курашнинг

Ўрта Осиё мўғулларнинг истилосида бўлган даврда (XIII ва XIV асрларда) давлат бошқарувида Чингизхоннинг “Ясо” қонуни амал қилган. Ушбу асосда айғоқчилар, сохта гувоҳлик берувчилар, жодугарлар, ахлоқсиз одамлар, табиатни ифлослантирувчилар, фоҳишалар ва қўшмачилар қаторида, вазифасидан фойдаланиб пора олувчиларга нисбатан ўлим жазоси тайинланган²³.
Амир Темур ўзи ташкил қилган мамлакати амалдорларининг адолатли, ҳалол бўлишига катта эътибор қаратган. У ўзининг тузукларида давлат бошқаруви амалдорларининг фазилатларига эътибор қаратиб шундай ёзган: “Қайси вазир софлик, тўғрилик билан вазирлик ишига киришиб, давлатнинг молия мулкия ишларини диёнат, савоб билан, нафси бузуқлик қилмай, омонатга хиёнат этмай бажарар экан, ундай вазирни энг олий мартабаларга етказсинлар. Қайси вазир бузуқлик қилиб, ёмонлик йўли билан мамлакат ишларини юргизар экан, кўп ўтмай ундай салтанатдан хайру баракат кўтарилади”²⁴.
Амир Темур даврида амалдорларнинг ўз шахсий манфаатини кўзлаб қилган ҳаракатлари каби салбий иллатларга қарши бош ҳукмдор бошчилигида одилона кураш олиб борилган ва давлат бошқарувида қаттиқ тартиб интизом ўрнатишга эришилган. Шу боис, Темур тузукларини ўрганиб, унга юксак баҳо берган рус олими Д.Н. Лагофат, “Туркистонда ҳуқуқий давлат ва Конституциявий кодекс Европадан 500-600 йиллар олдин вужудга келган” деб таъкидлаган²⁵.
ХVIII-XIX асрлар ва ХХ аср бошларида Ўрта Осиё ҳудудида мавжуд бўлган амирлик ва хонликларда давлат амалдорларининг шахсий бойлик орттириш йўлида халққа нисбатан содир этган адолатсизликлари, ўша даврнинг кўплаб донишманд, шоир ва ёзувчиларининг эътиборидан четга қолмаган. Жумладан, Аҳмад Дониш, Бердак, Сатторхон, Фурқат каби мутафаккирлар ўз асарларида хонликлар ва амирликни ўзбошимчаликда, қонунсизлик ва порахўрликда, мамлакат фаровонлиги, илм-фан ривожи ҳақида ғамхўрлик қилмасликда айблаб, мазкур сабаблар мамлакатларни қолоқликка олиб келганлигини эътироф этганлар²⁶.

2.