Мавзу: Коррупция: намоён бўлиши ва унга қарши курашнинг

Коррупциянинг XVIII-XX асрларда намоён бўлиши



XIX асрнинг охирлари ва XX асрнинг бошларига келиб ривожланган мамлакатларда давлатнинг тартибга солиш функцияси ортиб бориши билан амалдорлар ҳокимияти ҳам кенгая борган. Бу даврда йирик капитал юзага келиб, унинг соҳиблари катта миқдорда иқтисодий фойда кўриш мақсадида, давлат амалдорларига вақти-вақти билан пора бериш амалиётидан кечиб, керакли амалдорларни ўзларининг манфаатларига хизмат қилишларини таъминлаб, олий даражадаги амалдорлар ва сиёсатчиларга тўғридан-тўғри таъсир ўтказиш йўлига ўтиб олганлар.
Иккинчи жаҳон урушидан сўнг ривожланган мамлакатларда, жумладан Ғарбий Европада сиёсий партияларнинг давлат бошқарувидаги ўрни кенгайиб бориши билан “партия коррупцияси” ривожланган. Эндиликда катта-катта фирмалар ўз манфаатларини илгари суриш учун сиёсатчиларнинг шахсан ўзига эмас, балки партия кассасига тўловни амалга ошира бошлаган. Лекин, сиёсий партиялар ўртасида рақобатнинг ривожланиши ҳамда сўз ва матбуот эркинлигининг кенгайиши билан коррупциялашган сиёсатчиларнинг фаолият доиралари бир мунча қисқарган²⁷.
Совет криминологларининг “коррупция, жиноятчилик каби – капиталистик жамиятни ҳаётий қонуни” ва “юқори давлат бошқаруви лавозимларини шахсий бойлик орттириш мақсадида суиистеъмол қилиш буржуазия мамлакатлари, авваламбор АҚШга хосдир”, деб таъкидлашларига қарамасдан, Совет Иттифоқи ва бошқа социалистик мамлакатлар коррупциядан холи бўлишмаган. Ҳатто Сталиннинг тоталитаризми даврида ҳам жамиятда коррупция мавжуд бўлган. 60-йилларда ҳуқуқни муҳофаза қилиш ва суд идораларида коррупция жараёнлари кучая борган. Мисол учун 1960 йилда Москва шаҳрининг шаҳар ва туман судлари ходимлари, шунингдек уларнинг жиноий шериклари бўлган адвокатлар, прокуратура ва бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари ходимларидан иборат 400 нафар шахс порахўрлик учун жиноий жавобгарликка тортилган²⁸.
Совет Иттифоқининг турғунлик даврида коррупция ҳолатлари билан боғлиқ бўлган “балиқ”, “савдо”, “пахта”, Щелоков-Чурбанов²⁹ ва бошқа бир қатор жиноят ишлари барчага машҳур бўлиб кетган.
Бошқа социалистик мамлакатларда ҳам коррупция мавжуд бўлган. Руминияда Чаушеску, Болгарияда Живковнинг миллий бойликларни очиқчасига ўзлаштирганликларини унга мисол сифатида келтириш мумкин³⁰.


Хулоса

Юқорида баён этилганларга асосланиб қуйидаги хулосаларни чиқариш мумкин:

• 
  коррупция давлатчиликнинг илк шакллари пайдо бўлиши билан юзага келган;
  
• 
  коррупция авторитар мамлакатлар ва олигархик тузумларда гуллаб яшнаган, демократик жамиятлар ҳам ундан бутунлай қутила олишмаган;
  
• 
  ҳар қандай инсон организми касалликка чалинишдан холи бўлмаганидек, давлатчиликнинг барча шакллари “коррупция” деб номланувчи ижтимоий касалликка чалинишдан кафолатланмаган;
  
• 
  ҳар қандай касалликни даволашда унинг тарихини ўрганиш лозим бўлганидек, коррупцияга қарши курашда унинг ўтмишини билиш муҳим аҳамият касб этади;
  
• 
  давлат бошқарувини таъминлаш ва жамиятдаги ижтимоий муносабатлар тартибини белгилашда коррупциянинг тарихда келтириб чиқарган салбий оқибатларини эътиборга олиниши келгусида юзага келиши мумкин бўлган турли кўринишдаги инқирозларнинг олдини олишда муҳим аҳамият касб этади.