Мавзу: Корхона омборидаги махсулотлар бўйича маълумотлар базасини ташкил этишни Turbo Pascal дастурлаш тилида дастурини яратиш

Переменная 2: String // Бу хато
Энда глобал ўзгарувчиларни ёзишга келсак. Улар var калит сўздан кейин келади. Var хар доим объектлар типини эълон қилади. Глобал ўзгартирувчилар - стекда сақланувчи ўзгарувчилар бўлиб, дастур ишга тушганда яратилади ва дастурдан чиқишда йўқотилади.
var //глобал ўзгарувчилар эълон қилиш
Form1:TForm1; // ўзгарувчи Form1, TForm1 объекти типига тегишли.
Implementation калит сўзга кейинроқ таъриф берамиз. Энг сўнги нарса бу {$R *.dfm} қолади. Фигурали қавсда фақат комментарий эмас, балки компилятор учун калит хам бўлиши мумкин. Бу калит қуйидагича ифодалаш мумкин.
3.3. Koshi masalasini Eyler usuli bilan yechish.


Ishning maqsadi. Talabalarni differensiyal tenglama uchun Koshi masalasini yechishning Eyler usuli bilan tanishtirish.
Masalaning qo’yilishi:

1. 
   talabalarda Koshi masalasini echishning Eyler usuli haqida qisqacha nazariy ko’nikmalar hosil qilish;
   
2. 
   Koshi masalasi uchun Eyler usulining algoritmi (blok sxemasi) ni tuzish;
   
3. 
   berilgan masala uchun Eyler usuli algoritmiga mos Beysik dasturi tuzish va sonli natija olish.
   

Qisqacha nazariy ma’lumot olish. Koshi masalasini echishning eng oddiy usullaridan biri Eyler usulidir. Biz usulning mohiyatini

y’=ƒ(x,y) (1)

differensiyal tenglama va

y₀ =y(x₀) (2)

boshlang’ich shartini qanoatlantiruvchi echimni topish masalasi ( Koshi masalasi) misolida keltiramiz. U izlanuvchi y=y(x) funksiyani x=x_i (i=0,1,2,.....) nuqtalar atrofida Teyler qatoriga yoyishga asoslangan. y(x) funksiyaning x=x_i nuqtadagi qiymatini y_i orqali belgilaymiz, bunda

x_i=x₀+ih, h=∆x=x_i+1-x , i=0,1,2,.......,
h esa etarlicha kichik qadam .
Izlanuvchi funksiyaning Teylor qatoriga yoyilimasini quyidagi ko’rinishda yozish mumkin:
y_i+1=y_i+y_i’ ∆x+ +
Bumazkur yoyilmada ikkinchi va undan yuqori tartibli hosilalar qatnashgan hadlar tashlab yuborilsa, quyidagiga ega bo’lamiz :
(3)

1. 
   da x=x_i bo’lganda
   

y’=ƒ(x_i,y_i)

bo’ladi, uni (3) ga qo’yib va qoldiq had 0(dx_i²) ni e’tiborga soqit qilsak dx ham h bilan almashtirsak,

i=0,1,2,........ (4)

(4) da i=0 deb qabul qilsak, x=x_i nuqtadagi y_i tur funksiya aniqlanadi:

bu yerda y₀ larning qiymati (2) boshlang’ich shartda berilgan.

Huddi shu tartibda qolgan (i=1,2,...) nuqtalardagi y_i tur funksiyasining qiymatlari topiladi:



.................................
.

Algoritmning bu tartibda tuzilishiga (1) va (2) Koshi masalasini yechishning Eyler usuli deb yuritiladi. Ba’zan Eyler usuli birinchi tartibli Runge-Kutta usuli ham deb ataladi. ”Birinchi tartibli” deb yuritilishining asosiy boisi izlanuvchan funksiyaning Teylor qatoriga x ning darajalari bo’yicha yoyilmasida faqat dastlabki chiziqli hadlar saqlab qolinganligidadir.