Qazilmalarning atrof-muhitga ta'sirining klassifikatsiyasi
Yapon olimi M.Nakao konchilikning atrof-muhitga salbiy ta’sirini quyidagi guruhlarga ajratadi:
1) foydali qazilmalarni qazib olish va shaxta suvlarini haydash paytida yuzaga keladigan er osti bo'shliqlari va bo'shliqlarning paydo bo'lishi natijasida er yuzasining cho'kindi;
2) qazib chiqarilgan kon suvlari ta'siridan qishloq va baliq xo'jaligiga zarar;
3) oltingugurt oksidi bo'lgan gazlar chiqindilaridan qishloq va o'rmon xo'jaligiga zarar;
4) tirik mavjudotlarga zarar etkazish. Chiqindilarni to'plash, kon suvlarining cho'kindi havzalari va chiqindilarni saqlash natijasida binolar va erlar.
Bu tasnif juda tor va konchilikning atrof-muhitga ta'sirining barcha xususiyatlarini aks ettirmaydi.
Polsha mutaxassislari E.Malara, T.Skavina, Z.Boyarskiylar bu taʼsir muhitning geomexanik, gidrologik, kimyoviy, fizik-mexanik va issiqlik oʻzgarishlari natijasida yuzaga keladi, deb hisoblaydilar.
Geomekanik o'zgarishlar quyidagilarga bog'liq:
1. Karyerlar, chiqindixonalar, cho‘ktirish havzalari, turli qirg‘oq va xandaklar qurish.
2. Kon ishlari natijasida sirtning deformatsiyasi.
3. Qayta ishlash korxonalari chiqindilarini saqlash.
4. O'rnatish ishlari, og'ir uskunalarning ishlashi va boshqalar.
Ushbu ta'sir natijasida quyidagilar yuzaga keladi: relef, tosh massasining geologik tuzilishi, tuproq va qurilish tuvalidagi o'zgarishlar; tuproqqa mexanik shikastlanish, tuproqni yo'q qilish va tuproqsiz maydonlarni yaratish; zarar qurilish ob'ektlari va muhandislik inshootlari.
Gidrologik o'zgarishlar quyidagilarga olib keladi:
1. Er osti va ochiq kon ishlarining drenaj effekti.
2. O'tkazuvchan jinslar natijasida sirtning deformatsiyasi.
3. Karyerlar, chiqindixonalar, suv omborlari, turli qirg'oqlar va xandaklar qurish.
4. Daryo o'zanlarini siljitish, suv omborlari, tomchilar va boshqa gidrotexnik inshootlarni qurish.
5. Suvning ifloslanishi.
6. Er osti suvlaridan turli maqsadlarda foydalanish.
7. Konlarni drenajlash.
Bu ta'sir natijasida: yer osti suvlari sathi va gidrografik tarmoqning holati va harakatining o'zgarishi; sayoz suvli qatlamlarda suv sifatining yomonlashishi, qurilish tuvalining geologik va muhandislik sharoitlari, tuproq qatlamining suv rejimi; er osti suv resurslarini qisqartirish; tuproqlarning suffuziyasi va mexanik siqilishining oshishi; daryolarning morfodinamik rejimining o'zgarishi; suv toshqinini yaratish.
Kimyoviy o'zgarishlar quyidagilarga bog'liq:
1. Gazlar va reaktiv changlarning emissiyasi.
2. Sho'r va ifloslangan suvlarni oqizish.
3. Tog' jinslari va qoldiqlari tarkibidagi zaharli komponentlarga ta'sir qilish.
Bu ta'sir natijasida atmosfera havosi, suv va tuproq tarkibi va xossalarida o'zgarishlar yuz beradi.
Jismoniy va mexanik o'zgarishlar quyidagilarga bog'liq:
1. Chang va aerozollarning emissiyasi.
2. Suspenziya va gidrozollar bilan ifloslangan suvning oqizishlari.
XULOSA
Konchilik va atrof-muhit o'rtasidagi o'zaro ta'sir muammosini tahlil qilish ushbu o'zaro ta'sirning qonuniyatlarini aniqlash va kelajakda muammoni hal qilishning asosiy yo'llarini belgilash imkonini berdi. Tog'-kon sanoatining biosferaning turli elementlariga ta'sirining turlari va natijalarining yangi tasnifi fundamental ahamiyatga ega bo'lib, bu konchilikni rivojlantirish strategiyasini yanada oqilona ishlab chiqish imkonini beradi. Tog'-kon sanoatining atrof-muhitga ta'sirini optimallashtirishga yashil ishlab chiqarishni yaratish orqali erishish mumkin.
Bu quyidagi ishlarni ishlab chiqish va keyinchalik amalga oshirishga qaratilgan konchilik va ekologik tadqiqotlarni keng rivojlantirishni taqozo etadi: biosferaning foydali qazilmalardan ta'sirlangan qismini kuzatish; yer osti boyliklaridan oqilona foydalanish va atrof-muhitni muhofaza qilish chora-tadbirlari samaradorligini iqtisodiy baholash tamoyillari va metodikasi; uskunalari va texnologiyasi kam chiqindi, keyinchalik esa - chiqindisiz qazib olish.
ADABIYOTLAR
1. M.E. Pevzner, V.P. Kostovetskiy, "Konchilik ekologiyasi", - Moskva, "Nedra", 1990 yil
2. A.V. Kolosov, "Konchilikni rivojlantirishning ekologik va iqtisodiy tamoyillari", - Moskva, "Nedra", 1987 y.
3. S.N. Podvishenskiy, V.I. Chalov, O.P. Kravchino, "Tog'-kon kompleksida tabiiy resurslardan oqilona foydalanish", - Moskva, "Nedra", 1988 y.
4. E.I. Zaxarov, A.A. Lebedkova, “Atrof-muhitni muhofaza qilish. Konchilik mutaxassisliklari talabalari uchun”, Darslik. - Tula: TulPI, 1987 yil
Do'stlaringiz bilan baham: |