Mavzu: Koinotning tuzilishi. Galaktikalar, qora tuynuklar va kvazarlar. Qora materiya, qora energiya Koinot

O‘ta katta massali qora tuynuklar 

Bizning 

Somon  Yo‘li

 galaktikamiz  markazida  va  umuman  har  qanday  boshqa  galaktikalar  markazida  Quyoshdan  millionlab 

marotaba katta bo‘lgan qora tuynuk mavjud. Bunday o‘ta katta massali qora tuynuklar galaktika markazidagi yulduzlararo gaz-

chang  moddasining  aylanish  xossalarini  tahlil  qilish  orqali  aniqlangan.  Kuzatishlarga  ko‘ra,  galaktika  markaziga  yaqin 

hududlardagi gazlarning bu tariqa favqulodda g‘ayritabiiy va shiddatkor aylanishining yagona sababi  - ularning qora tuynukka 

juda  yaqin  masofada  ekani  bilan  bog‘liqdir.  Ya'ni,  galaktika  markazida  joylashgan  qora  tuynukning  gravitatsiya  maydonining 

favqulodda  ulkan  tortishish  kuchi,  unga  yaqin  hududda  joylashgan  o‘sha  gazlarni  shu  tariqa  shiddat  bilan  aylanishga  majbur 

---

qiladi.  Nyuton  mexanikasidan  kelib  chiqib  bajarilgan  oddiy  matematik  hisob-kitoblarning  ko‘rsatishicha,  galaktika  markaziga 

yaqin  hududdagi  gazlarni  bu  darajada  katta  kuch  bilan  tortayotgan  obyekt  favqulodda  kichik  diametrga  ega  bo‘lgan  holda, 

favqulodda  ulkan  massani  tashkil  qilar  ekan.  Astrofiziklar  bizga  uzoq  va  yaqin  qo‘shni  bo‘lgan  galaktikalarning  markazlarida 

o‘nlab bunday qora tuynuklarni aniqlashgan va ushbu holat hozirda astronomlarga shunday fikr bermoqdaki, demak, har qanday 

galaktika markazida albatta qora tuynuk mavjud bo‘lar ekan.