2. Skletotopiya – shu a'zoni odam skle ga nisbatan (qovurg‘alar, umurtqalar va h.k.) joylashis
3. Sintopiya – o‘rganilayotgan a'zoni o‘rab turgan to‘qima va a'zolar bilan o‘zaro munosaba .
4. A'zolarning anatomik ta'rifi – shakli, hajmi, hola ,
qismlari, qirralari va boshqa ma'lumotla
5. Tasviriy anatomiya – ichki a'zolar tasvirini terida yoki tana yuzasida aniqlash uchun
keladigan har xil chiziqlar o’tkazib aniqlanadi.
6. A'zolarning joyida tu b turilishi – ularni har xil bog‘lamlar yordamida yaqin to‘qimalarga,
o‘rnida mustahkam joylashishi, bu bog‘lamlarning ka a – kichikligi, uzun-kaltaligi, bog‘laml
tomir va nervlarning topografiyasi va h.k.
7. A'zolarning innervatsiyasi – a'zolarga keladigan nerv tolalarning yo‘nalishi, qaysi nervlard
kelishi, parasimpa k va simpa k
nerv tolalarning qatnashishi, ularning o‘zaro munosaba .
8. Limfa oqimi – a'zolarning asosiy limfa yo‘llari, ularning borib ochiladigan regionar lim
metastazlari va yiringli infeksiyaning bular orqali tarqalish yo‘llari.
Ichki a'zolar topografik anatomiyasining bu tar bda o’ lishi keyinchalik talabalarda opera
mavzu bo‘yicha уetarlicha bilim va malaka hosil qilishda qo‘l keladi. Darslik Oliy va o‘r
tomonidan opera v jarrohlik va topgrafik anatomiya fani bo‘yicha bbiyot ins tutlari d
kurs talabalari uchun tasdiqlangan dasturi asosida o‘zbek lida yozilgan birinchi ishdir.
Ushbu
bo‘yicha ko‘p yillar davomida shug‘ullangan va o‘qigan leksiyalari hamda u ishlab turgan Sa
opera v jarrohlik va topografik anatomiya kafedrasi ish tajribasining mahsuli sifa da yuzaga k
lida yozilgan o‘quv qo‘llanmalaridan hamda bbiyot ins tutlari uchun o‘zbek lida yo
darsliklaridan foydalanildi Darslikdagi rasmlar asosan opera v jarrohlik va topografik an
/
Topografik anatomiya fani amaliy fanlardan hisoblanib, u normal anatomiyad
umumlash rib, sohalar topografiyasini, qavatma – qavat tuzilishini, a'zolar topografiyasini es
bir – biriga va qo‘shni sohalarga nisbatan o‘zaro munosabatlarini hamda tuzilishini o‘rgatadi.
davrlarida amaliy jarrohlar odam organizmi to‘g‘risida bunday umumlash rilgan ma'lumot
sababli, jarrohlik operatsiyalarini o’tkazishda qiynalishlar va bunga javob izlar edilar. Bunga
XYII asr boshlarida fanda jarrohlik operatsiyalarini tasvirlashda anatomik ma'lumotlar ham ch
ma'lumotlarni birinchilardan bo‘lib 1672 yilda italiyalik jarroh va anatom Djenga, 1718 yilda b
Palfenlar e'lon qilishdi.
Shunday qilib, fanda jarrohlik anatomiyasiga asos solindi. XIX asr
anatomiyasini rivojlan rishga fransuz jarrohlari Velpo, Blanden, Malten va boshqalar o‘z hiss
ilmiy asarlarida to‘qima va a'zolarning anatomiyasi boshqalarnikidan farqli o‘laroq, batar b v
bo‘lib, shu tariqa topografik anatomiya faniga asos solina boshlandi. Rus olimlaridan X.X. So
jarrohlikdan qo‘llanma chop e rib, unda topografik anatomiyaga asos soldi. I.V.Buyals
tanasining qisqacha anatomiyasi” va “Anatomik – patologik suratlar” degan ikkita mashhur
jarrohlik va topografik anatomiya fanini rivojlan rishga ka a hissa qo‘shdi. Lekin, topogra
sifa da birinchi marta rus olimi N.I.Pirogov (1810-1881) ro‘yobga chiqardi. U topografik a
mislsiz
rolini inobatga olib, uni opera v jarrohlik bilan birga “bir butun fan” sifa d
N.I.Pirogovning ilmiy asarlari topografik anatomiya fanining mustaqil fan bo‘lib qolishiga za
“Arteriyalar tanasi va fastsiyalarining jarrohlik anatomiyasi” degan ilmiy asarida arteriyal
to‘g‘risida to‘liq ma'lumot berib, ularning fastsiyalar bilan o‘zaro munosaba to‘g‘risidagi qon
N.I.Pirogov o‘zining “Odam tanasi amaliy anatomiyasining to‘liq kursi.
Fiziologiya va
anatomiya” (1843-1848) degan 3 jildli qo‘llanmasida kishi tanasining hamma soha v
anatomiyasini kel radi. Bundan tashqari uni butun dunyoga mashhur qilgan asarlarida
tanasidagi uch xil yo‘nalishdagi kesmalari rangli suratlarining tasviriy topografik anatomiyasi
bo‘lib, bunda u muzla lgan a'zolarning har xil kesmalarida ularning topografi
yoritgan. N.I.Pirogov ishlarining davomchisi va topografik anatomiya fanining rivojlanish
olimlardan biri A.A.Bobrovdir (1850 -1904). U birinchi bo‘lib topografik
anatomiya va oper
darslik yozgan olimlardan hisoblanib, jarrohlar uchun topografik anatomiyani mukammal
to‘g‘risida shunday deydi: “Jarrohlik klinikasiga olib boradigan yo‘l anatomiya teatridan o’
o’tmagan jarroh o‘z istedodining yuqori cho‘qqisida tura olmaydi”. A.P.Gubarev bu so‘zlarni g
anatomiyani bilmasa jarroh ham yo‘q, terapevt ham yo‘q, uning o‘rnida faqat belgi va bid
jarrohlarni ogohlan radi. Topografik anatomiyaning rivojlanishida V.N. Shevkunenkoning
ka adir. U topograf – anatomlar maktabiga asos solgan olimlardan biri.
Uning ilmiy ishlari qon
hamda yoshga qarab o‘zgaradigan topografik anatomiya bilan bog‘liqdir. Topografik anatom
masalalarini yori shga N.N.Burdenko, A.V.Vishnevskiy, A.N.Maksimenkov, V.F.Voyno
V.V.Kovanov, A.A.Travin, G.E.Ostroverxov, YU.M.Lopuxin va boshqa olimlar o‘z hissala
