Mavzu: kirish. Yuksak o’simliklarning umumiy tavsifi. Sistematikasi. Riniyatoifalar bo’limi

Rhynia major bo’yi 30 sm, qalinligi 5 mm keladigan mayda o’simlik, u yer ostidagi gorizontal ildizpoyadan iborat bo’lib, past tomonga rizoidlar, yuqori tomonga esa yer ustida dixotomik shoxlangan novdachalar chiqaradi. Riniyada ildiz ham, barg ham, bo’lgan emas. Riniyaning morfolgik tuzilishi juda sodda, anatomik tuzilishi ham murakkab emas. Poya markazida stel bor, u zich ksilemadan tuzilgan, kselima hamma tomondan floema bilan o’ralgan, undan keyin parenximatik po’stloq keladi. Poya tashqi tomondan epidermis bilan qoplangan, epidermisda ustisalar bor. Sporangiylar dixotomik shoxlangan poyaning uchlarida joylashgan, ular spora bilan to’lgan.
Gornea – Hornea lignieri ham riniyaga o’xshash kichik o’simlik bo’lib, botqoqli torfli joylarda riniya bilan birga o’sgan. Gorneaning ildiz poyasi xalta, birmuncha bo’rtgan bo’lib, bargsiz novdalar uchida sporangiylar bo’lgan. Ildiz yo’q faqat ildiz poyasida rizoidlar bor. Riniyani ichki tuzilishi qanday bo’lsa buniki ham shunday, sporangiylaridagi farq poyaning vegetativ to’qimasi poyaning ichiga botib turadi, spora qopchig’ining o’zi esa, sfagnum sporogoniysidek, shaklan gumbazga o’xshash.
Boshqa vakillari ham riniya va gornea tuzilishiga o’xshash.
Sporangiysi 12 mm uzunlikda va 3-4 mm kenglikda bo’ladi, ichida ko’p sporalar yetilib, bir necha qavat hujayralar qoplab turadi. Tashqi tomondan epidermis qoplab turadi. Ustki epidermis qavatida og’izchalar bo’lib, uni ikkita hujayra hosil qiladi.
Turkum: Xornefiton (Horneophyton), bir turi bo’lgan H. lignieri, devon davridan ma’lum. Tallomi dixotomik shoxlangan. Ildizsimon yo’g’onlashmasi bo’lib, unda zamburug’ gifalari joy olgan. – Mikoriza. Poya epidermisida og’izchalar bo’lmagan. Poya oxirida sporogoniylar hosil bo’lgan. Uni tashqi tomondan parenxima hujayralari o’rab turadi. Ichki tomonida esa kollenxima bo’ladi atrofida sporalar joy oladi.
Turkum: Asteroksilon (Asteroxylon) – o’rta devondan ma’lum, ildizpoyasi bor u dixotomik shoxlangan, deyarli bargsiz, poyasida juda mayda barglar bo’lib, tubida “kurtaksimon” to’plamlar bo’lgan. Ksilema floema bilan o’ralgan. Ksilema traxiedlardan iborat.
Sporangiysi bargsiz poya oxirida hosil bo’ladi. Uzunligi 1 mm, uchidan yorilgan, sporalari bir xil.
Turkum: Psilofit (Psilophyton) – 20 turi bor. Bu o’simliklar bargsiz bo’lgan, gorizontal ildizpoyasidan poyalar o’sib chiqadi (1 metr), dixotomik shoxlangan. Anatomik tuzilishi riniyaga o’xshash.

Mustaqil ish topshiriqlari:

1.Yuksak o’simliklarning umumiy tavsifi va sistematikasini o’rganish.
2.Riniyatoifalar bo’limi haqida ma’lumotlar berish ularning klassifikatsiyasi, evolyutsiyasi, tuzilishi va ko’payishini tushuntirish.