Мавзу: Кириш

2.2. Ўзбекистон Республикаси банк тизимини ислох қилишнинг уствор йўналишлари

Истиқлол йилларида республикамизда барқарор ва самарали ишловчи банк тизими асослари шакиллантирилди.

Мустақиллик йилларидаги ислоҳотлар, айниқса банк тизимида амалга оширилаётган ислоҳотлар давлатимиз сиёсатининг энг муҳим йўналишларидан бирига айланди. Бунда, Президентимизнинг мустақил Ўзбекистоннинг миллий иқтисодиётини яратиш, уни янада ривожлантиришга, қаратилган бешта муҳим тамоиллари асос қилиб олинди.
Мустақиллик арафасида банк тизими олдида бир қатор жиддий муаммолар турар эди. Хусусан, банк операцияларини амалга ошириш учун зарур технологиялар ва ҳатто оддий компьютер техникасига талабнинг юқорилиги, бозор тамоилларига асосланган банк тизими фаолиятини тартибга солувчи қонунлар ва меъёрий хужжатларнинг мавжуд эмаслиги, нодавлат капитал ва ресурс базасининг заифлиги, айниқса, янги тартибда самарали фаолият кўрсата олувчи юқори малакали банк соҳаси рахбарлари ва мутахасисларининг тақчиллиги каби ўткир масалалар мавжуд эдики, улар фақат давлатимиз раҳбарининг эътибори асосида мувофақиятли ҳал этилди.
Мустақиллик йилларида замонавий банк тизимини шакиллантириш ва уни халқаро меъёрларга мос равишда ривожлантириш борасида амалга оширилган ишларни сарҳисоб қилинса, 1991-2000 йилларни ўзичига олган дастлабги босқичда қуйидаги муҳим тадбирлар амалга оширилганлигини гувохи бўламиз.
Биринчидан, халқаро меъёрларга тўла мос бўлган, иқтисодиётнинг “қон томири” ҳисобланмиш банк тизимини барпо этиш учун барча имкониятлардан кенг фойдаланилди.
Ҳукумат томонидан Марказий банк олдига мамлакат иқтисодиётининг пул маблағларига бўлган талабини қондиришдек ғоят муҳим вазифалар қўйилди ва сифат жиҳатидан янги банк тизимини яратиш вазифалари белгилаб олинди.
Ўзбекистоннинг аввалги банк тизим бир поғонали, яъни собиқ итифоқнинг ихтисослаштирилган Давлат банки. Жамғарма банк ва бошқа банкларнинг республика бўлинмаларидан иборат бўлган бўлса, мустақилликка эришилгандан сўнг, мамлакатда икки поғонали, яъни юқори поғонада бош мақсади миллий валюта –сўмнинг барқарорлигини таъминлаш ҳисобланган, пул-кредит ва банк тизимини тартибга солувчи ва назорат қилувчи ягона орган – захира ва эмиссион муассаса – Ўзбекистон Республикаси Марказий банки ташкил этилди, ривожланган бозор мамлакатларига хос ва халқаро андозаларга мос бўлган “Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тўғрисида”ги Қонун қабул қилинди ҳамда шу ҳужжат асосида унинг ўзига хос мақоми, мақсади, вазифалари ва ваколатлари аниқ белгиланди ҳамда фаолияти тўлиқ йўлга қўйилди.
Банк тизимининг қуйи поғонаси эса, мамлакат иқтисодиёти субъектлари ва ахолисининг банк хизматларига бўлган талабни тўлароқ қондира оладиган турли мулкчилик шаклидаги, мустақил тижорат банкларининг кенг тармоғи шакиллантирилди, Ўзбекистон Республикасининг “Банклар ва банк фаолияти тўғрисида”ги Қонуни қабул қилинди ва тижорат банклари фаолиятини ҳуқуқий асослари аниқ белгилаб берилди.