Mavzu: Kirish darsning maqsadi

Darsning tarkibiy qismi (bosqichlari)
Ajratiladigan vaqt (reglament)
1	Tashkiliy qism	5 daqiqa
2	Ma’naviyat daqiqasi
3	O‘tilgan mavzuni takrorlash	5 daqiqa
4	Yangi mavzuni tushuntirish	25 daqiqa
5	Mustahkamlash	5 daqiqa
6	O‘quvchilarni baholash	5 daqiqa
7	Uyga vazifa berish

DARSNING BORISHI:
Tashkiliy qism: O‘quvchilar bilan salomlashib, sinf xonasining darsga tayyorlik darajasini tekshirish, davomatni aniqlash.
Ma’naviyat daqiqasi: O‘quvchilar bilan kunning muhim iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, ma’naviy-ma’rifiy, axloqiy-tarbiyaviy yangiliklari xususida qisqacha suhbat tashkil etish, ularga nisbatan o‘quvchilarning mustaqil yondashuvini tinglash, bahs-munozara uyushtirish. Yangi mavzu bayoni: Imperiyaning yuksalishi. XVI asr boshlarida butun imperiya viloyatga, viloyatlar esa sanjoq (tuman)larga bo‘lingan edi. Viloyatlarni vali, sanjoqlarni esa sanjoqbey boshqarardi. Imperiyaning asosiy tayanchi uning qo‘shini edi. Imperiya bosib olgan hududlardagi dehqonchilik yerlari davlat mulki deb e’ lon qilindi. Sulton bu yerlarni o‘z sipohiy (otliq askar)lariga harbiy majburiyat evaziga taqsimlab berdi. Ularning miqdori har xil edi. Sipohiylar shu tariqa o‘z xo‘jaliklariga ega bo‘ldilar.
Ular o‘z yerlarini dehqonlarga ijaraga berar edi. Ayni paytda harbiy harakatlarda qatnashish sipohiylar zimmasiga, zarurat tug‘ ilganda sulton farmonini ijro etish esa sanjoqbeylarga yuklatilgan. Shuningdek, ular o‘z yeridan oladigan daromadi miqdoriga mos ravishda qurolli askarlar ham olib kelishi shart edi. Sipohiy xo‘jaligining daromadini
ijarachi dehqondan olinadigan soliq tashkil etardi. Bundan tashqari, imperiyaning muntazam piyoda qo‘shini — yanicharlar (yangi qo‘ shin), shuningdek, kuchli harbiy dengiz floti ham bor edi. Bu omillar XVI asrda ham Usmoniylar imperiyasiga keng ko‘lamda bosqinchilik urushlari olib borish imkonini berdi. Bu davrda Eron imperiyaning Osiyodagi eng yirik raqibiga aylangan edi. Sulton Salim I 1514-yili Eron shohi Ismoil Safaviy qo‘shinini tormor etdi. Bu g‘alaba sultonning Eron shohi ittifoqchisi bo‘lgan Misr
sultonligiga qarshi yurish boshlashiga yo‘l ochdi. Sulton Salim I dastlab Suriya va Falastinni bosib oldi. 1517-yili esa Misr poytaxti Qohira shahri egallandi. Ichki ahvol. Imperiyaning qudrati faqat sultonlarning oqilona siyosati tufayligina oshmasdan, balki mehnatkashlarni ekspluatatsiya Sulton Salim I qilishni kuchaytirish, mustamlaka o‘lkalardan tashib kelingan ulkan miqdordagi boyliklar hisobiga ham yuksaldi. Ekspluatatsiyaning tobora kuchayishidan tinka-madori qurigan dehqonlar shaharlarga,
tog‘larga qochib keta boshladilar.
Yevropa davlatlariga qaramlikning boshlanishi. Bora-bora Turkiyada iqtisodiy tanglik davri boshlandi. Bunday sharoitda Turkiya Yevropa davlatlari madadiga tayanishni lozim ko‘rdi. Yevropa davlatlari savdogarlariga bir qator yengillik va imtiyozlar berila boshlandi. Masalan,
Fransiya savdogarlari uchun atigi uch foiz miqdorida bojxona to‘lovi joriy etildi. Natijada, Turkiya bozorlari Yevropa tovarlariga to‘ lib ketdi.
Fan, madaniyat va san’ at. XVII asrdan Yevropaning ilg‘or g‘oyalari ta’siri ostida yirik shaharlar, asosan, poytaxt Istanbulda dunyoviy fanlarni rivojlantirishga harakat boshlanadi. Bu davrda buyuk turk olimi
Koshib Chalabiy, matematika va astronomiya sohasida Xizr Xalifa Tabariy, Mulla Mehmet Chalabiy, Mustafo Koshipzoda kabi olimlar unumli faoliyat olib bordi Shu davrda turk adabiyotida ham o ‘ziga xos faollik kuzatildi, yirik asarlar yaratildi. Shulardan Avliyo Chalabiyning «Sayohatnoma» asari tarixiy-etnografik manba sifatida alohida ahamiyatga ega.
Mustahkamlash: Darsning ushbu qismida o‘quvchilar dars yakunida quyida berilgan topshiriqlar va savollarga javob beradilar:
1. Usmoniylar imperiyasi tarixida X VI asr qanday o ‘rin tutadi?
2. Turkiyaning Yevropa davlatlariga qaramligi qay tariqa sodir b o ‘ldi?