Mavzu. Keyns va keynschilik ta’limoti

3.
Amerika Qo'shma Shtatlari va G'arbiy Evropaning aksariyat mamlakatlari iqtisodiyotini davlat tomonidan tartibga solish amaliyotida keynziy kontseptsiyalardan foydalanish ko'plab G'arb ijtimoiy olimlari va siyosatchilarida aralash iqtisodiyotning deyarli ideal modeli topilganiga ishonchni uyg'otdi. Unda bozor dastagi samaradorlikni ta'minlaydi, davlat esa xususiy tadbirkorlik va bozordan qolgan bo'sh joylarni to'ldiradi, to'g'rilaydi va to'ldiradi, iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikka erishadi. Ko'p faktlar iqtisodiy rivojlanish tsiklni ma'lum darajada yumshatish mumkinligiga guvohlik berdi. Iqtisodiy o'sish siyosati ilmiy -texnik inqilobni va uning yutuqlaridan iqtisodiyotning turli sohalarida foydalanishni rag'batlantirdi. Bunga davlatning sanoat infratuzilmasi sarmoyalari ham yordam berdi. Hukumatning kadrlarni o'qitish, o'qitish va qayta tayyorlash xarajatlari ilmiy -texnik inqilob talablari bilan belgilanadigan yangi malakali xodimni shakllantirishga imkon berdi.


Va shunga qaramay, qandaydir bosqichda bozor iqtisodiyotining adashgan qonunlari keynziylik ta'siridan qutulib qoldi. 70-yillar o‘rtasidagi jahon iqtisodiy inqirozi buning yaqqol isboti bo‘ldi. Ma'lum bo'lishicha, Keyns nazariyasi tomonidan qo'yilgan vazifalar - bozor kapitalistik iqtisodiyotining jamiyat uchun "zararli" oqibatlarini bartaraf etish, uning ijobiy xususiyatlarini saqlab qolish - uzoq muddatda hal qilinishi qiyin. Tadbirkorlik tashabbusi va samaradorligi beqarorlik, ishsizlik, tengsizlik va boshqa kiruvchi oqibatlar bilan to'lanishi kerak. Lekin uzluksiz harakatlanish impulsini yo'qotmaslik uchun to'lash kerak, ularsiz kapital kapital bo'lishdan to'xtaydi. Neoklassiklar shunday fikrda. Keynesliklar uchun muqobil "iqtisodiy samaradorlik" yoki "ijtimoiy adolat" ikkinchisi foydasiga hal qilinadi. Davlat iqtisodiy siyosatining maqsadlari, ularning nuqtai nazaridan, ishchi kuchining yuqori darajadagi bandligi, iqtisodiy rivojlanishning barqarorligi, iqtisodiy o'sishni rag'batlantirish, ijtimoiy siyosat va taqsimotda ijtimoiy adolatni ta'minlashdan iborat
2011 yilda iqtisodiyot sohasidagi ilmiy dunyo Jon Maynard Keynsning "Bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi" asari nashr etilganining 75 yilligini nishonlamoqda. Bu asar bozor iqtisodiyotining o'zini o'zi boshqarish samaradorligining o'sha paytdagi hukmron neoklassik nazariyasini tanqidiy qayta ko'rib chiqdi va "Keyns inqilobi" kontseptsiyasini vujudga keltirdi.


Keynsning asosiy g'oyasi shundaki, etuk bozor kapitalistik iqtisodiyotida avtomatik ravishda to'liq bandlikka, ishlab chiqarish tanazzulining yo'qligiga olib keladigan mexanizm yo'q. Shuning uchun davlat bandlik va yalpi talab sohasida ba'zi tartibga solishni amalga oshirishi kerak.


Keyns nazariyasining o'ziga xos xususiyati shundaki, u makroiqtisodiy nazariya sifatida qurilgan iqtisodiy tizim umuman. Umumiy talabning samaradorligini belgilovchi omillarga (shaxsiy iste'mol, xususiy investitsiyalar, davlat xarajatlari) e'tibor qaratildi.


1950-60-yillarda Keynsiya modeli ko'plab Evropa davlatlarining barqarorligi va tsiklga qarshi siyosatining umumiy e'tirof etilgan nazariy asosiga aylandi. Ko'p mamlakatlarda iqtisodiy o'sish Keyns retseptlari asosida tezlashdi.


Keyns nazariyasini tanqid qilish har doim bo'lgan, lekin ayniqsa 70 -yillar va 80 -yillarning boshlarida kuchaygan. XX asr, rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida inqiroz hodisalari paydo bo'lgan. 70-yillarning o'rtalaridan boshlab. neoliberal nazariyalar vujudga kela boshladi, bu iqtisodiy fanni va natijada amaliyotni iqtisodiyotga davlatning eng kam aralashuvi tamoyiliga qaytardi. Shunga qaramay, hatto keynziy nazariyaning asosiy qoidalariga qarshi bo'lganlar ham ochiq tan oladilarki, zamonaviy iqtisodiy fanni Jon Keyns asari olib kelgan narsasiz tasavvur qilib bo'lmaydi.