Iv-mavzu. Ish bilan bandlikka ko‘maklashish markazlari xizmati

---

IV-MAVZU. ISH BILAN BANDLIKKA KO‘MAKLASHISH MARKAZLARI XIZMATI
REJA
9.1. Tuman (shahar) bandlikka ko‘maklashuvchi markazni tashkil etish asoslari
9.2. Tuman (shahar) bandlikka ko‘maklashuvchi markazning asosiy vazifalari va funksiyalari
9.3. Markazning huquq va ma’suliyati
9.1. Tuman (shahar) bandlikka ko‘maklashuvchi markazni tashkil etish asoslari Ish bilan 
bandlikka ko‘maklashish markazlarining asosiy faoliyati aholini bandlik darajasini aniqlash, 
hududda yangi ish o‘rinlarini yaratishga ko‘maklashish, korxonalarda kasanachilik asosida ish 
o‘rinlarini yaratish bo‘yicha xarajatlarni rasmiylashtirish, ish bilan band bo‘lmagan aholini ishga 
joylashtirish, kasbga qayta o‘qitish, haq to‘lanadigan jamoat ishlariga jalb qilishdan iborat. 
Markazlar tomonidan olib boriladigan tadbirlar natijasida birinchidan, ishsizlarning bo‘sh ish 
o‘rinlari qidirishlariga, tadbirkorlarning xodimlar qidirishlariga sarf etiladigan vaqtni 
qisqartirishni ta’minlaydi, ikkinchidan, ish beruvchilarning o‘z talablariga eng ko‘p darajada mos 
keladigan xodimlar yollashiga yordam beradi, xodimlarga esa mehnat sharoitlari va ish haqi 
darajasi muvofiq keladigan ish joyini topishlariga imkon beradi. Tuman (shahar) bandlikka 
ko‘maklashuvchi markaz “Tuman (shahar) bandlikka ko‘maklashuvchi markaz to‘g‘risida” 
Nizomga asosan faoliyat yuritadi. Nizom O‘zbekiston Respublikasi “Aholini ish bilan ta’minlash 
to‘g‘risida”gi Qonuni va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 6 apreldagi «Aholini 
bandligini oshirish hamda mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlari faoliyatini 
takomilllashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PK-616 – sonli Qarori hamda Vazirlar 
Mahkamasining 2007 yil 8 maydagi 95-sonli «2007 yil 6 apreldagi O‘zbekiston Respublikasi 
Prezidentining PK–616 - sonli «Aholi bandligini oshirish hamda mehnat va aholini ijtimoiy 
muhofaza qilish organlari faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi Qarorini 
amalga oshirish choratadbirlari to‘g‘risida» gi Qarori asosida ishlab chiqilgan bo‘lib, tuman 
(shahar) Bandlikka ko‘maklashuvchi Markazning maqomi, vazifalari, funksiyalari, vakolatlari va 
faoliyatining tashkiliy asoslarini belgilab beradi. Markaz faoliyatida O‘zbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasiga, O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, Oliy Majlis palatalari qarorlari va boshqa 
hujjatlar, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonlari, qarorlari va farmoyishlari, 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining qaror va farmoyishlariga, O‘zbekiston 
Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza hilish vazirligining normativ – huquqiy 
hujjatlariga, bosh boshqarmalarning buyruq va qarorlariga, tegishli hokimliklarning qaror va 
farmoyishlariga, shuningdek ushbu Nizomga amal qiladi . Markaz O‘zbekiston Respublikasi 
Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligining tashkiliy tizimi bo‘lib, mintaqaviy asosda 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligiga, viloyatlar 
va Toshkent shahri Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish Bosh boshqarmalariga , hamda 
tegishli tuman ( shahar) hokimligiga buysunadi va hisobot beradi. Markaz davlat boshqaruvining 
tuman (shahar) mehnat, ish bilan bandlik va aholini ijtimoiy muhofaza qilish organi hisoblanadi. 
Markaz o‘z faoliyatini davlat boshqaruvining boshqa mahalliy organlari, jamoat tashkilotlari, 
korxona va muassasalar bilan hamkorlikda olib boradi. 4. Markaz yuridik shaxs bo‘lib, bank 
muassasalarida hisob raqamlariga, O‘zbekiston Respublikasi davlat gerbi tasviri tushirilgan va o‘z 
nomi yozilgan muhrga ega. 5. Markaz tizimiga yirik qishloq (mahalla) fuqarolar yig‘inlarida ish 
bilan ta’minlash va aholini ijtimoiy muhofaza qilish turg‘un (statsionar) punktlar kiradi. 6. Zarur 
bo‘lganda vazirlik qarori asosida Markazda vaqtinchalik bir martalik ish bilan ta’minlash Byurosi 
tashkil etilishi mumkin bo‘lib, ularning faoliyati aloxida Nizom bilan belgilanadi. 7. Markaz Ish 

---

bilan ta’minlashga qo‘maklashuvchi davlat jamg‘armasidan moliyalashtiriladi, hamda belgilangan 
tartibda mehnat organlari xodimlarining mehnatini rag‘batlantirish hamda moddiy-texnika 
bazasini mustahkamlash jamg‘armasi mablag‘laridan foydalanish huqukiga ega. 9.2. Tuman 
(shahar) bandlikka ko‘maklashuvchi markazning asosiy vazifalari va funksiyalari 1. Quyidagilar 
Markazning asosiy vazifalari hisoblanadi: – ish bilan band bo‘lmagan aholi hisobi metodikasiga 
muvofiq, ishsizlar tizimli ravishda hisobga olib borilishini, ishga joylashishga muxtojlar, 
shuningdek, mavjud bo‘sh ish o‘rinlari to‘g‘risida ma’lumotlar banki shakllantirilishini 
ta’minlash; – ishsizlar, birinchi navbatda yoshlar, xotin-kizlar va aholining boshqa ijtimoiy 
extiyojmand toifalarini ishga joylashtirishga ko‘maklashish; – aholi bandligining samarali 
shakllarini rivojlantirish, jumladan kasanachilik mehnatini joriy etish, mustaqil ish bilan bandlik, 
shu jumladan shaxsiy yordamchi va dehqon xo‘jaliklarida qoramol boqish hamda boshqa turdagi 
ish bilan bandlikni rag‘batlantirish; – ishsizlarni kasbga tayyorlash va qayta tayyorlashni tashkil 
qilish, ularni ijtimoiy ko‘llab-quvvatlash bo‘yicha qonun hujjatlarida nazarda tutilgan chora-
tadbirlarni amalga oshirish, haq to‘lanadigan jamoat ishlarini kengaytirish; – ish beruvchilar 
tomonidan mehnatga oid qonun hujjatlariga, shuningdek mehnat muhofazasi va shart-sharoitlari 
sohasidagi normativ huquqiy hujjatlarga rioya etilishini nazorat qilish; – ehtiyojmand oilalarni 
ijtimoiy ko‘llab-quvvatlash chora-tadbirlarni amalga oshirishda fuqorolarning o‘zini o‘zi 
boshqarish organlariga amaliy yordam ko‘rsatish, kamxarj oilalarga nafaqalar hamda moddiy 
yordam tayinlash va to‘lashda o‘rnatilgan tartibga rioya etilishi monitoringini amalga oshirish 
Markaz, yuklatilgan vazifalarni bajarish maqsadida quyidagi funksiyalarni amalga oshiradi: 2. 
Band bo‘lmagan aholi sonini hisobga olish sohasida: – tasdiqlangan aholini bandligini aniqlash 
metodikasi asosida har chorakda aholi bandligi monitoringini o‘tkazadi, tuman (shahar) hududida 
yashovchi band bo‘lmagan aholi sonini aniqlaydi; – aholi bandligi monitoringi asosida tuman 
(shahar) hududida mehnat bozoridagi vaziyat haqida ma’lumot va uning rivojlanishini baholaydi; 
– tuman (shahar) hududida ish bilan ta’minlanishga muhtoj fuqarolar haqida ma’lumotlarni yig‘ib, 
ularni axborot bankini yaratadi. – bo‘sh ish o‘rinlari haqida ma’lumotlar bankini yaratish sohasida: 
– xududdagi mulkchilik shaklidan va ishlovchilar sonidan qat’iy nazar barcha korxona, tashkilot 
va muassasalarda mavjud bo‘sh ish o‘rinlari to‘g‘risida ma’lumotlar yig‘adi va vakant ish o‘rinlari 
haqida sistemali ma’lumotlar bankini tashkil etadi; – markazlarda ish bilan band bo‘lmagan 
aholiga hududdagi, shuningdek respublikaning boshqa hududlarida mavjud bo‘sh ish o‘rinlari 
to‘g‘risida ma’lumotlarni taqdim etadi. 3. Ish bilan ta’minlashda ko‘maklashish sohasida: – 
markazga murojaat etuvchilarga ish beruvchilarning ishchilarga qo‘yadigan talablari, ishga 
joylashish imkoniyatlari haqida maslahatlar berish; – markaz ish bilan band bo‘lmagan, ro‘yxatga 
olingan aholini, ayniqsa, yoshlar, ayollar va ijtimoiy muhofazaga muhtoj aholi qatlamlariga 
ko‘maklashadi; – qurolli kuchlardan bo‘shatilgan fuqarolarga ularning bandlik sohasidagi huquqi 
haqida tushunchalar berish, ularning egallagan kasbi bo‘yicha ish bilan ta’minlashda 
ko‘maklashadi; – jazo muddatini o‘tagan, amnistiyaga tushgan fuqarolarni vakant va kvotalangan 
ish joylariga joylashtirishda ko‘maklashadi; – ishdan bo‘shagan, shu jumlandan korxona 
tugatilishi yoki bankrotga uchraganligi munosabati bilan ishsiz bo‘lgan fuqarolarni ro‘yxatga olib, 
ish bilan ta’minlashda ko‘maklashadi; – aholini ish bilan ta’minlash va ish o‘rinlarini barpo etish 
hududiy dasturlarini ishlab chiqishda qatnashadi va bajarilishi yuzasidan har chorak yakuni 
bo‘yicha hokimliklarga ma’lumotlar taqdim etib boradi; – bandlikni ta’minlash hududiy dasturi 
asosida ish o‘rinlarini yaratilishini monitoringini tashkil etadi; – ijtimoiy himoyaga muhtoj 
shaxslar uchun eng kam ish o‘rinlari yaratilishi bo‘yicha hokimliklarga takliflar kiritadi va ushbu 
ish o‘rinlarining ijtimoiy ximoyaga muhtoj va mehnat bozorida teng sharoitlarda raqobatlashishga 
qodir bo‘lmagan aholi toifasi bilan to‘ldirilishini nazorat qiladi; – korxonalar, tashkilotlar va 
muassasalar va boshqa manfaatdor idoralar ishtirokida bo‘sh ish o‘rinlari yarmarkalarini o‘tkazadi; 
– o‘rnatilgan tartibda ishsiz maqomi berilgan fuqarorlarga haq to‘laniladigan jamoat ishlari tashkil 

---

etadi. 4. Aholi bandligini rivojlantirishning samarali shakllari sohasida: – ish beruvchilarga 
ularning imkoniyatidan kelib chiqib, kasanachilik ishchi o‘rinlarini yaratish bo‘yicha takliflar 
beradi, ish beruvchilar orasida bandlik to‘g‘risida tushuntirish ishlarini olib borib, korxonalarda 
kasanachilik ish o‘rinlarini yaratilishini monitoringi va xisobini olib boradi; – oilaviy tadbirkorlik 
subyektlariga bankdan kreditni rasmiylashtirishda maslahatlar berib, ko‘maklashadi; – xizmat 
ko‘rsatish va servis, kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish sohasida ish joylarini yaratishda 
ko‘maklashadi; – yirik qoramol o‘stirish bilan xususiy va dehqon xo‘jaliklarida band bo‘lganlarni 
hisobga oladi, ularga mehnat daftarchasini ochadi va yuritadi; – korxona bilan shartnoma asosida 
kasanachilik faoliyati bilan shug‘ullanishni xohlagan murojaat etuvchilarni ro‘yxatini olib boradi. 
5. Ishsizlarni kasbga tayyorlash qayta tayyorlash va ularni malakasini oshirish sohasida: – ishsiz 
fuqarolarni kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va ularni malakasini oshirishni tashkil etadi; – 
ishsiz fuqarolarni kasb xunar kollejlarida kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va ularni malakasini 
oshirish kurslari bilan shartnoma tuzadi; – ishsiz deb e’tirof etilgan fuqarolarni usto-shogird 
usulida yakka tartibda kasbga tayyorlaydi; – ishsizlarga kasbga tayyorlash qayta tayyorlash va 
malakasini oshirish davrida stipendiya to‘laydi; – o‘rta maxsus, kasb-hunar muassasalari bilan 
kasb-hunar kollejlarini, akademik litseylarni va oliy o‘quv yurtlarini bitiruvchilarni ishga 
joylashganligi monitoringini tashkil etadi; – ishsizlarga qonunchilik bilan belgilangan tartibdagi 
ishsizlik nafaqasini va moddiy yordamni tayinlaydi va to‘laydi; – qonun bilan belgilangan tartibda 
ish hajmi qisqartilishi, texnologiyalar o‘zgarishi munosabati bilan ishdan bo‘shagan fuqarolarga 
muddatidan oldin pensiyani rasmiylashtiradi. 6. Mehnat qonunchiligiga rioya qilish ustidan 
nazorat qilish sohasida: – mehnat haqidagi qonunchilikni, shu jumladan “Aholini ish bilan 
ta’minlash to‘g‘risida”gi Qonuni talablari ijrosi, mehnat muhafazasi meyorlariga rioya qilish 
ustidan nazorat qiladi; – korxonalarda mehnat muhofazasi va sharoitlarni takomillashtirish 
to‘g‘risida takliflar beradi; – mehnat sharoitlariga ko‘ra ishchi joylarini attestatsiya qiladi. 7. 
Muhtoj oilalarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash sohasida: – fuqarolarni o‘zini-o‘zi boshqarish 
organlariga nafaqa va moddiy yordamga muhtoj kam ta’minlangan oilani aniqlashda 
ko‘maklashadi; – o‘rnatilgan tartibda nafaqa tayinlash va to‘lash, kam ta’minlangan oilalarga 
moddiy yordam ko‘rsatishda fuqarolarni o‘z-o‘zini boshqarish organlarini nazorat qilish va 
monitoring o‘tkazish; – kam ta’minlangan oilalarga to‘lanadigan nafaqa, moddiy yordamni 
belgilashda yo‘l qo‘yilgan xato aniqlansa, xokimiyatga fuqarolarni o‘z-o‘zini boshqarish organi 
tomonidan qabul qilingan qaror bekor qilish bo‘yicha taklif kiritish. 9.3. Markazning huquq va 
ma’suliyati 1. Markaz huquqlari: – mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish tizimi boshqaruvini 
takomillashtirish va rivojlantirish, mehnat organlarining moddiy-texnika bazasini mustahkamlash 
va ular uchun malakali kadrlar tayyorlash bo‘yicha takliflar kiritish; – markaz oldiga qo‘yilgan 
vazifalarni hal etish uchun zarur bo‘lgan axborotni hokimlik boshqaruv organlaridan, korxonalar, 
takshkilotlar va muassasalardan belgilangan tartibda so‘rash va olish, shu jumladan bo‘sh ish 
o‘rinlari, tizim o‘zgarishlari munosabatida xodimlarning ishdan bo‘shashi hamda ta’lim 
muassasalaridan kasb yo‘nalishlari va mutaxassisliklar, kasb-malaka tizimi, shuningdek 
bitiruvchilarning soni haqida; – ishsizlarni kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va ularni 
malakasini oshirish maqsadida o‘quv maskanlari, korxona va muassasalar, shuningdek xalq 
hunarmandchiligi ustalari bilan shartnoma to‘zish: – kasb-hunar kollejlarida kasb yunalishlari va 
tayyorlov hajmlarini aniqlash bo‘yicha takliflar kiritish; – hokimiyatga korxonalarda eng kam ish 
o‘rinlarini ijtimoiy himoyaga muhtoj fuqarolarni ishga joylash uchun yaratilishi haqida takliflar 
kiritadi; – Markaz vakolatidagi masalalarni muhokama qilish majlislariga hokimlik, boshqa 
boshqaruv organi, korxona, muassasa va tashkilot vakillarini taklif etish; – belgilangan tartibda 
korxona, muassasa va tashkilotlarga Markaz vakolatiga kiruvchi masalalar bo‘yicha tashrif 
buyurish; – o‘rnatilgan tartibda korxona, tashkilot, muassasa rahbarlariga nisbatan mehnat 
muhofazasi to‘g‘risidagi qonunchilikka rioya qilmagani uchun ma’muriy jazo qo‘llash va ijro 

---

uchun majburiy yozma ko‘rsatmalarni kiritish, mehnat qonunchiligini bo‘zish yo‘li bilan qabul 
qilingan mahalliy meyoriy hujjat va buyruqlarni o‘zgartirish; – davlat budjetdan tashqari bandlikka 
ko‘maklashish fondi mablag‘larini ko‘zda tutilgan tasdiqlangan xarajatlar smetasiga ko‘ra 
yunaltirish; Markaz o‘ziga yuklatilgan vazifa va funksiyalarini bajarishda bandlikni ta’minlash, 
tuman (shahar) aholisini ijtimoiy muhofaza qilish tadbirlarini amalga oshirishga ma’sul. 2. 
Inspektorning asosiy vazifalari va funksiyalari: – statsionar punktga biriktirilgan hududda 
yashovchi ishsiz fuqarolarni aniqlab, ro‘yxatga olish; – ishsiz fuqarolarga ishga jaylashishga, 
kasbga tayyorlashda, qayta tayyorlashga va malakasini oshirishda ko‘maklashish; – biriktirilgan 
hududda bandlik masalasini obyektiv baholash; – hududda joylashgan korxonalardagi 
vakansiyalar haqida ma’lumot to‘plash; – kam ta’minlangan oilaga, voyaga yetmagan, bolali 
oilalarga, 2 yoshgacha farzandi bor, ishlamaydigan onalarga, biriktirilgan hududda fuqarolar 
yig‘ini tomonidan tayinlanib, to‘lanadigan nafaqalar tartibga solish va nazorat qilishni ta’minlash; 
– aholi o‘zini band qilishi, kasanachilik va oilaviy tadbirkorlikka ko‘maklashish; – aholiga mavjud 
vakansiyalar, biriktirilgan hududda yaratilgan yangi ishchi o‘rinlari, shuningdek, tuman va viloyat 
hududidagilari haqida axborot berish; – tasdiqlangan metodika asosida uy xo‘jaliklarini o‘rganib, 
biriktirilgan hududda bandlik monitoringini o‘tkazish; – biriktirilgan hududda joylashgan korxona, 
muassasa va tashkilotlarning ishchi kuchiga talabini o‘rganish; – ishsizlarni kasbga tayyorlash, 
qayta tayyorlash va malakasini oshirish, haq to‘lanadigan jamoat ishlarini tashkil qilish; – mehnat 
bozorida alohida himoyaga muhtoj, ish topishda qiynalayotgan boshqalar bilan mehnat bozorida 
teng raqobatlasha olmaydigan fuqarolarni ro‘yxatga olish va kvotlangan ish o‘rinlariga 
joylashishga ko‘maklashish; – kam ta’minlangan oilalarga nafaqa va modiy yordam tayinlash va 
to‘lashni tashkil etish; – biriktirilgan hududda yashovchi kam ta’minlangan oilalarga hujjatlarni 
rasmiylashtirishda metodik boshqarish; – kam ta’minlagan oilaga nafaqa va moddiy yordam olish 
uchun zaruriy hujjatlarni rasmiylashtirish, shu jumladan bayonnoma, qaror, hisobot hamda 
oilaning umumiy budjetini to‘g‘ri hisoblashda o‘rnatilgan tartibga rioya qilish ustidan nazorat olib 
borish; – yirik qora mol boqish bilan band bo‘lgan o‘z xo‘jaligida ishlayotgan fuqarolarga 
belgilangan tartibda mehnat daftarchasini ochish va yuritish; – vakolat meyoridan kelib chiqib 
mehnat va bandlik haqidagi qonunchilik hamda ishsiz fuqarolarning huquq va majburiyatlari 
haqida axborot xizmatlarini ko‘rsatish; – statsionar punkt vakolatiga kiradigan fuqarolarning xat, 
ariza va shikoyatlarini kurib chiqish; – belgilangan vazifalar asosida boshqa funksiyalar bajarilishi 
mumkin. 
DAVLAT ISH BILAN BANDLIK XIZMATI FAOLIYATINING SAMARADORLIGINI 
BAHOLASH USULLARI
REJA
10.1. Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyatining samaradorligini baholashning zarurati
10.2. Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyati samaradorligini baholash usullarining tasnifi
10.3. Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyatining samaradorligini baholashning yangi 
ko‘rsatkichlar hisobi bo‘yicha dasturiy ta’minoti
10.1. Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyatining samaradorligini baholashning zarurati 
Iqtisodiy tizimlar rivojlanishining barqarorligi ish bilan bandlikning belgilangan aniq darajasiga 
muvofiq kelishini nazarda tutadi. Ish bilan bandlik darajasi ijtimoiy foydali mehnat sohasida 
mehnatga layoqatli aholidan foydalanish darajasini xarakterlaydi. Bu ko‘rsatkichning ko‘tarilishi 

---

mamlakatda iqtisodiy holatlar murakkablashuvining oldini oladi. Shunday bo‘lsada, ishchi 
kuchiga talab va taklif o‘rtasidagi munosabatning o‘zaro bog‘liqligi natijasi o‘laroq ishsizlikni 
yoki ishchi kuchi taqchilligini yuzaga keltirishi mumkin. Bugungi kunda aytish mumkinki, 
O‘zbekistonda mehnat bozorining holati an’anaviy xususiyatga ega: Yangi ish o‘rinlarining 
yaratilishi hisobiga ishsizlar soni bir muncha qisqarmoqda. Tabiiyki, yangicha munosabatlar 
sharoitida ish bilan bandlik xizmati faoliyatini baholash uchun yangi usullar, mezonlar 
muvofiqligida yangicha yo‘nalishdagi strategiyani ishlab chiqish zarur. Ish bilan bandlik 
xizmatining mehnat bozori segmentidagi joylashuvini jiddiy ravishda o‘zgarishi strategik 
yangilanishga: ish beruvchilar bilan ishsizlar o‘rtasida ustun darajada faoliyat yuritishning 
bevosita vositachilik rolidan bilvosita vositachilik roliga o‘tish tezroq ishsiz yurgan fuqarolarni ish 
bilan ta’minlash va bo‘sh ish joylarini kadrlar bilan to‘ldirishga harakat qilish maqsadida, ikkala 
mijozning mustaqil faoliyat yuritishlariga olib keladi. Ish bilan bandlik xizmati o‘zining asosiy 
mijozlari bilan ishini shunday tashkil qiladiki, bunda ish beruvchi mehnat bozorining holatiga 
qarab ishchi kuchi talabining kelajakdagi o‘zgarishi bo‘yicha oldindan o‘z strategiyasini ishlab 
chiqishi va oldinroq kadrlar tayyorlash masalasini hal qilishi zarur; ishsizlarda esa, kasbiy 
malakalarini o‘sishiga ichki talabni rivojlantirish va mehnat bozoridagi raqobat kurashiga 
psixologik jihatdan tayyor bo‘lishlari zarurligini ifodalaydi. Ish bilan bandlik xizmati faoliyatining 
samaradorligini baholash uchun optimal usullardan foydalanish zarur. Bu bilan bog‘liqlikda 
qo‘yilgan masalalar quyidagilardan iborat: Ish bilan bandlik xizmati faoliyatining samaradorligini 
baholash uchun tadbiq etilayotgan usullarni tizimlashtirish; Hududiy ish bilan bandlik xizmati 
faoliyatining samaradorligini baholashda ko‘rsatkichlar tizimi va usullarini tahlil etish; Ish bilan 
bandlik xizmati faoliyatining samaradorligini baholash usullarini takomillashtirish bo‘yicha 
tatqiqotlar o‘tkazish va tavsiyalar ishlab chiqish. Mehnat sohasida ish bilan bandlik xizmati har 
qanday davlat tashkiloti singari iyerarxiyali (pog‘onali) tuzilmalarga ega, shuning uchun uning 
faoliyatini baholash turli darajalardagi boshqaruv organlari sifatida amalga oshiriladi: yuqori 
darajada – respublika miqyosida; o‘rta darajada – hudud (viloyat) miqyosida; quyi darajada – 
joylardagi mehnat organlari (tuman) miqyosida. Ko‘pchilik MDH davlatlarida yaqin vaqtlargacha, 
Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirliklari tomonidan hududiy ish bilan bandlik 
xizmati organlari faoliyatlarining samarali yoki samarasiz ekanligi quyidagi ikkita ko‘rsatkich 
bilan baholangan: birinchisi – aholini ish bilan ta’minlash jamg‘armasiga yig‘ilgan sug‘urta 
ajratmalari va bu mablag‘larning ishsizlarga nafaqa to‘lovlari uchun yetarliligi; ikkinchisi- 
ishsizlik darajasi, mehnat organlari ro‘yxatidan o‘tgan jami ishsizlar sonini jami iqtisodiy faol 
aholiga nisbati. Bu ko‘rsatkichlar va natijalar ish bilan bandlik xizmati faoliyatini samarali yoki 
samarasiz ekanligini baholash uchun yetarli hisoblangan. Shuningdek, hududiy ish bilan bandlik 
xizmati organlari ichki faoliyatlarida quyidagi ko‘rsatkichlardan: ishsizlar soni; bitta ishsizga 
to‘g‘ri keladigan bo‘sh ish joylari soni; o‘z vaqtida va to‘liq ishsizlik nafaqalarining to‘lovi, jami 
ishsizlardan hisobga olinganlar hissasi va hisobdan chiqarilganlar hissasi; jami ishsizlar ichida 
nafaqa oluvchilar hissasi va boshqalardan foydalanilgan. Bugungi kunda davlat ish bilan bandlik 
xizmati barcha tizimlari samaradorligi masalalari dolzarb hisoblanib, uning hududiy organlari 
faoliyatlari samaradorligini baholash zarur. Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyati 
samaradorligini har tomonlama baholash uning yakuniy shi natijalarini xarakterlovchi o‘zaro 
bog‘liq ko‘rsatkichlar tizimidan foydalanish asosida amalga oshiriladi. Ish bilan bandlik xizmati 
ko‘rsatkichlari tizimi quyidagi nisbiy ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga olishi kerak: ish bilan bandlikka 
ko‘maklashish markazlarida ish bilan band bo‘lmagan fuqarolarni ishga joylashtirish salmog‘i: 
shahar yoki tumanda jami ishga qabul qilinganlarga nisbatan; markazga ishga joylashtirish 
masalalari bo‘yicha murojaat qilgan fuqarolarni mehnat faoliyatida band bo‘lmagan jami soniga 
nisbatan; ish bilan bandlikka ko‘maklashish markazlari tomonidan ishga joylashtirilgan 
ishsizlarning jami ishsizlik ro‘yxatidan chiqarilgan, muddatidan oldin pensiyaga 

---

chiqarilganlardagi salmog‘i; ishsizlarning sakkiz oy mobaynida ishlamaganlardagi salmog‘i; 
iqtisodiy faol aholiga yaratilgan va saqlangan ish joylari sonida ishsizlikni bartaraf qilish darajasi. 
10.2. Davlat ish bilan bandlik xizmati faoliyati samaradorligini baholash usullarining tasnifi 
Respublikamiz Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi tavsiyasiga muvofiq, hududiy 
ish bilan bandlik xizmati organlari faoliyatlarining samaradorligini hisoblash metodikasini qarab 
chiqamiz. Respublikamiz Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi hududiy ish bilan 
bandlik xizmati organlarining faoliyatlarini takomillashtirish hamda mehnat bozori monitoringini 
mustahkamlash maqsadida, hududiy ish bilan bandlik xizmati organlari faoliyatining 
samaradorligini baholash bo‘yicha ko‘rsatkichlar tizimini kengaytirish zarur. Bunda O‘zbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 24-maydagi 106-sonli “Ishga joylashtirishga 
muhtoj ish bilan band bo‘lmagan aholini hisobga olish metodikasini takomillashtirish 
to‘g‘risidagi” Qaroriga muvofiq mehnat resurslari balansini tuzish va ishga joylashtirishga muhtoj 
shaxslarni aniqlash metodikasiga asosanlangan holda amalga oshirish kerak. Mehnat va aholini 
ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi tomonidan ish bilan bandlik xizmati organlari faoliyatining 
samaradorligini baholash uch qismga bo‘linadi. 1) Ish izlovchi fuqarolarning ish bilan bandlik 
xizmatiga talab etilganlik darajasini baholash. 2) Ish topish maqsadida murojaat qilgan fuqarolarni 
ishga joylashtirishga ko‘maklashish bo‘yicha ish bilan bandlik xizmati faoliyatining 
samaradorligi. 3) Ish beruvchilar bilan ishlash. Ish izlovchi fuqarolarning ish bilan bandlik 
xizmatiga talab etilganlik darajasini baholash. Korxonalardan bo‘shatilgan xodimlarning ish bilan 
bandlik xizmatiga talab etilgan darajasi, ish bilan bandlik xizmatiga murojaat qilganlar sonini 
iqtisodiy faol aholi soniga nisbati. Ish bilan bandlik xizmati ko‘magi bilan ishga joylashtirish 
darajasi, muayyan davrda jami korxona va tashkilotlarga qabul qilinganlar ichida ish bilan bandlik 
xizmati yordami bilan ishga joylashganlar hissasi. Ish topish maqsadida murojaat qilgan 
fuqarolarni ishga joylashtirishga ko‘maklashish bo‘yicha ish bilan bandlik xizmati faoliyatining 
samaradorligi. Ishga joylashtirish ko‘rsatkichlari va xarajatlarini baholash. Ish bilan bandlik 
xizmati ko‘magi bilan ishga joylashganlar salmog‘i, hisobot davrida jami ishga joylashganlarning 
ish izlash maqsadida hisobda turgan jami fuqarolar soniga nisbati. Ishga joylashtirish 
koeffitsiyenti, hisobot davrida jami ishga joylashganlarning, hisobot davrida jami hisobdan 
chiqarilganlarga nisbati. Ishsizlarni ishga joylashtirish koeffitsiyenti, ish bilan bandlik xizmati 
organlari tomonidan ishga joylashtirilgan ishsizlar sonining ish bilan bandlik xizmati organlari 
ro‘yxatida turgan jami ishsizlar soniga nisbati. Uzoq muddatdagi ishsizlikning samaradorligi, uzoq 
muddatdagi ishsizlar sonini hisobot davrida ro‘yxatda turgan jami ishsizlar soniga nisbati. Ish bilan 
bandlik xizmati organlariga murojaat qilgan fuqarolarni ishga joylashtirish bo‘yicha dasturiy 
vazifaning bajarilishi. Moddiy jihatdan qo‘llab-quvvatlashning sifat ko‘rsatkichlari. 2.2.1. 
Ishsizlarga nafaqa tayinlash muddatining bajarilishi, muddatida ishsizlik bo‘yicha nafaqa 
tayinlanmaganlarning qonun bo‘yicha jami ishsizlik nafaqasi oladiganlar soniga nisbati. 2.2.2. 
Ishsizlik nafaqasi to‘lanishining kechiktirilishi, o‘z vaqtida nafaqa olmaydigan ishsizlar sonini 
hisobot davridagi jami nafaqa oluvchilarga nisbati. 2.2.3. Ishsizlik bo‘yicha nafaqa to‘lovlarini 
tayinlanish sifati, nafaqalarning tayinlanishi bo‘yicha shikoyat qilganlarni qondirilish miqdorini 
jami nafaqa oluvchilar soniga nisbati. 2.2.4. Noqonuniy yo‘llar bilan olingan nafaqalarning 
qaytarilishi hisobiga, aholini ish bilan ta’minlash jamg‘armasiga qaytarilgan mablag‘larning 
hissasi, qaytarilgan mablag‘lar summasini ish bilan ta’minlash jamg‘armasi jami xarajatlariga 
nisbati. Maxsus dasturlar realizatsiyasiga qilingan xarajatlar, hisobot davrida aholini ish bilan 
ta’minlash jamg‘armasi tomonidan jami maxsus dasturlar realizatsiyasiga qilingan xarajatlarni 
ishsizlar soniga nisbati. Xodimlarni ishining samaradorligi. Ishga joylashtirish bo‘yicha xodimlar 
ishlarining samaradorligi, muayyan davr mobaynida ishga joylashganlar sonini asosiy xodimlar 
soniga nisbati. Aholini qabul qilish bo‘yicha xodimlarning ish bilan ta’minlanganligi, ish bilan 
bandlik xizmatiga ish topish maqsadida murojaat qilgan fuqarolar sonini asosiy xodimlar soniga 

---

nisbati. Ish beruvchilar bilan ishlash. Ishchi kuchiga talabning qondirilishi. Ish bilan bandlik 
xizmatida mavjud bo‘sh ish o‘rinlarini ifodalash koeffitsiyenti, ish bilan bandlik xizmati 
organlarining oy oxiridagi bo‘sh ish o‘rinlari miqdorini statistika organlarining oy oxiridagi bo‘sh 
ish o‘rinlariga nisbati. Ish beruvchilar tomonidan ish bilan bandlik xizmatiga talab berilganlik 
ko‘rsatkichi, ish beruvchilarning ish bilan bandlik xizmatiga berilgan talabini hisobot davri oxiriga 
statistika organlariga berilgan bo‘sh ish o‘rinlari miqdori va hisobot davrida korxona va 
tashkilotlarga ishga qabul qilinganlar soniga nisbati. Bo‘sh ish joylari bilan ishlash samaradorligi, 
hisobot davrida ish bilan bandlik xizmati organlari tomonidan ishchi kuchi bilan to‘ldirilgan bo‘sh 
ish joylarini hisobot davridagi jami bo‘sh ish o‘rinlariga nisbati. Aholini ish bilan ta’minlash 
Davlat jamg‘armasiga sug‘urta ajratmalarining kelib tushish darajasi, hisobot davrida aholini ish 
bilan ta’minlash Davlat jamg‘armasiga kelib tushgan mablag‘lar summasini hududdagi haqiqiy 
ish haqi jamg‘armasidan ajratilgan sug‘urta ajratmalariga nisbati. Hududiy ish bilan bandlik 
xizmati organlari faoliyatining samaradorligini baholash bo‘yicha yuqorida keltirilgan 
ko‘rsatkichlar ish bilan bandlik xizmati organlari rivojlanishining turli bosqichlarida kengayib 
bormoqda va maqsaddan kelib chiqqan holda hamda faoliyat yo‘nalishlaridan bog‘liq ravishda 
o‘zgarmoqda. Yuqorida qarab chiqilgan barcha ko‘rsatkichlar aytish mumkinki, ba’zi 
qo‘shimchalar mulohazalar va takliflar asosida maqsadga muvofiqdir. Ish bilan bandlik xizmati 
organlari faoliyatini baholashning turli yo‘nalishlari bo‘yicha yuqorida keltirilgan uchta qismdagi 
ko‘rsatkichlarni birlashtirish imkoniyatlari va zarurati jiddiy e’tirozga olib kelmaydi. Biroq, 
bizningcha, ba’zi punktlar bo‘yicha jiddiy o‘zgartirishlar talab etiladi. Masalan, 2.1.4. punkt 
bo‘yicha. Ma’lumki, uzoq muddat hisobda turgan ishsizlar sonining kamayishi o‘zining obyektiv 
chegarasiga ega. Ularni nolgacha kamaytirish mumkin emas, shuningdek doimo kamayishini ham. 
Gap shundaki, ro‘yxatda turgan ishsizlarning ancha harakatchan qismini qisqarishi 4 oydan ziyod 
hisobda turganlar hissasini avtomatik tarzda o‘sishiga olib keladi va hech qanday ulchovlar asosida 
4 oygacha va 4 oydan ortiq hisobda ishsizlarni ijtimoiy – iqtisodiy, demografik sabablar ta’sirida 
bir vaqtning o‘zida va mutanosib ravishda hisobdan chiqarishga erisha olinmaydi. Bizning 
fikrimizcha, uzoq muddat hisobda turgan ishsizlarning absolyut ko‘tarilishini kamaytirish orqali 
hamda belgilangan oqilona chegarasigacha qisqartirish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish 
zarur. 2.3. punkt bo‘yicha. Ijtimoiy himoyaga muhtoj bo‘lgan ishsiz fuqarolarga yordam dasturini 
amalga oshirish xarajatlarini baholashda mantiqiy yondoshmaslik. Bir tomonlama bunday 
yordamni tejash to‘g‘ri emas, chunki Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi 
tomonidan ijtimoiy himoyaga muhtojlarga birinchi navbatdagi yordam ko‘rsatiladi, bu esa, 
ularning sonini o‘sishiga hamda kasbga tayyorlash va ularni ishga joylashtirishni shakllantirish 
xarajatlarining, shuningdek kvota ish joylarini tashkil etish, jamoat ishlari, yoshlar amaliyoti va 
boshqalar oshishiga olib keladi. Bundan ko‘rinadiki, hududiy ish bilan bandlik xizmati 
faoliyatining samarali bo‘lishi uchun yuqorida xarajatlarni kamaytirish zarur. Lekin bunday 
bo‘lishi mumkin emas: yo ularning sonini qisqartirish kerak yoki ish bilan bandlik xizmati 
organlari faoliyatini vazirlik tomonidan samarasiz deb baholanadi. 10.3. Davlat ish bilan bandlik 
xizmati faoliyatining samaradorligini baholashning yangi ko‘rsatkichlar hisobi bo‘yicha dasturiy 
ta’minoti Hududiy ish bilan bandlik xizmati faoliyatini har tomonlama baholashda 
ijtimoiy iqtisodiy, demografik va mintaqaviy xususiyatlarni e’tiborga oluvchi, markazlashgan 
tartibda yangi ko‘rsatkichlar hisobi bo‘yicha dasturiy ta’minotini ishlab chiqish zarur. Tadqiqotlar 
shuni ko‘rsatadiki, hududiy ish bilan bandlik xizmati faoliyatining natijalarini respublikamizning 
boshqa hududiy ish bilan bandlik xizmati organlari faoliyatlari bilan har tomonlama baholash 
bo‘yicha solishtirishning aniq mezoni ishlab chiqilmagan. Shu sababli, viloyatlar ish bilan bandlik 
xizmati organlari faoliyatlarining natijalarini har tomonlama o‘zaro solishtirish mumkin bo‘lgan 
ko‘rsatkichlar tizimining dasturiy ta’minotini ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq etish kerak. Endi 
quyidagi ko‘rsatkichlarga fikrimizni qaratsak. Ish izlovchi fuqarolarning ish bilan bandlik 

---

xizmatiga talab etilganlik darajasi (DT), quyidagicha hisoblangan (2006 yil uchun): (10.1) Bu 
yerda: MI (kishi hisobida)–ish topish maqsadida ish bilan bandlik xizmati organlariga murojaat 
qilgan fuqarolar soni; MQM (kishi hisobida) - maslahat uchun ish bilan bandlik xizmati 
organlariga murojaat qilgan fuqarolar soni; IFA – iqtisodiy faol aholi soni. Ish bilan bandlik 
xizmati organlari ko‘magi bilan ishga joylashtirish darajasi (DIJ). (10.2) Bu yerda: SIJ (kishi 
hisobida) – ish bilan bandlik xizmati organlari ko‘magi bilan ishga joylashganlar soni; SIQ (kishi 
hisobida) – hududda korxonalarga ishga qabul qilinganlar soni. Bizning fikrimizcha, yuqorida 
keltirilgan barcha ko‘rsatkichlar nafaqat ishsizlik holatini har tomonlama xarakterlaydi, balki ish 
bilan bandlik xizmati organlari faoliyatining samaradorligini baholashda asos hisoblanadi. Biroq, 
ish bilan bandlik xizmati o‘zining ishga joylashtirishga ko‘maklashish maqsadi yo‘lida, ish 
beruvchilar va ishsizlar o‘rtasidagi bevosita vositachilik rolidan bilvosita vositachilik roliga o‘tishi 
orqali o‘z mijozlari harakatlarini koordinatori sifatida yangi ish bilan bandlik konsepsiyasini 
takomillashtirishi zarur. Biz o‘ylaymizki, ishga joylashtirishga ko‘maklashish masalasi ish 
beruvchilar va ishsizlar o‘rtasida murosaviy munosabatlarni shakllantirishni nazarda tutadi. 
Murosaga kelishni bunday baholash mezoni ish beruvchilar va ishsizlar talabini qondirish 
imkoniyatlari hisoblanadi. Shunday ekan, ish bilan bandlik xizmati ishining samaradorligini 
baholash uchun ish beruvchilar va ishsizlar talabini qondirilish darajasini aniqlash zarur. Biz 
mehnat bozori konyukturasi nuqtai nazaridan quyidagi ko‘rsatkichlarni ish bilan bandlik xizmati 
organlari faoliyati samaradorligini baholashning amaldagi kompleks ko‘rsatkichlar tizimiga 
qo‘shishni taklif etamiz: Mehnat bozori segmentidagi talab va taklifning nomuvofiqligi darajasi 
(Dn). (10.3) Bu yerda: B (ming kishi) - ish bilan bandlik xizmati hisobidagi bo‘sh ish joylari 
soni; SI – ro‘yxatdagi ishsizlar soni. Ish izlovchi fuqarolarni ishga joylashtirish koeffitsiyenti (Kij) 
(10.4) Bu yerda: SIJ (ming kishi) - ish bilan bandlik xizmatiga ish topish maqsadida murojaat 
qilgan fuqarolardan ishga joylashganlari soni; SXX (ming kishi) – iqtisodiyot tarmoqlarida 
ishlaydiganlar soni. (10.5) Ik (ming kishi) - iqtisodiyotda jami ishga qabo‘l qilinganlar soni. Ish 
bilan bandlik xizmati organlarining mehnat bozorini qamrab olish darajasi. a) Bo‘sh ish joylari 
soni bo‘yicha (Dbij): (10.6) Bu yerda: B (ming kishi)- hisobot davrida ish bilan bandlik xizmati 
organlarida mavjud bo‘sh ish o‘rinlari soni; Ik (ming kishi) – hisobot davrida iqtisodiy 
tarmoqlarida jami ishga qabul qilinganlar soni. b) Korxonalarga jalb qilinganlar soni bo‘yicha 
(Dkor): (10.7) Bu yerda: K(mingta) – ish bilan bandlik xizmati organlariga bo‘sh ish joylarini 
taklif etgan korxonalar soni; K jami (mingta) – viloyatdagi jami korxonalar soni. v) Ro‘yxatdagi 
ishsizlar soni bo‘yicha (Dri): (10.8) Bu yerda: S ishsiz (ming kishi) – hisobot davrida ish bilan 
bandlik xizmati organlari ro‘yxatida turgan ishsizlar soni; Bifa (ming kishi) – o‘rta yillik iqtisodiy 
faol aholi ichida ish bilan band bo‘lmaganlar soni. Murojaat qilish koeffitsiyenti (KM). (10.9) 
Bu yerda: Sjm (ming kishi) – joriy davrda ish bilan bandlik xizmatiga murojaat qilgan fuqarolar 
soni; Sum (ming kishi) – o‘tgan davrda ish bilan bandlik xizmatiga murojaat qilgan fuqarolar soni. 
Ish joylariga talabning qanoatlantirish darajasi. Korxonalarda iqtisodiy jihatdan maqsadga 
muvofiq bo‘lmagan mavjud ish joylarining ma’lum miqdorini ifodalaydigan ko‘rsatkich (DNMB). 
(10.10) Bu yerda: IN – korxonalarda qanoatlantirmaydigan ish joylari miqdori; IQ – 
korxonalarda qanoatlantiradigan ish joylari miqdori. Bu ko‘rsatkichning o‘sib borishi korxona 
faoliyatida salbiy natijalarga va rasmiy ish bilan bandlikni oshishiga olib keladi. Bizningcha, bu 
koeffitsent 0,5 ga teng bo‘lganda, korxona xo‘jalik faoliyati holatini tahlil etish asosida, xulosalar 
chiqarib ijtimoiy-iqtisodiy jihatdan salbiy natijalarga olib keladigan bunday ish joylarini ish 
beruvchilar tomonidan qisqartirishga yo‘naltirish zarur. Ishchi taklifi bo‘yicha ish joylarining 
qanoatlantirish darajasi. Rivojlanish istiqboli, ish haqi, mehnat sharoitlari va boshqalar bo‘yicha 
ishchi kuchi talabiga muvofiq korxonalarda mavjud ish joylarini ifodalaydigan ko‘rsatkich (D 
kor.qan).