Мавзу. Кейнс таълимоти ва кейнсчилик

Ф.Хайек ва унинг ижтимоий-иқтисодий ғоялари

Фридрих фон Хайек (1899–1992 й.) неолиберализмнинг отаси ҳисобланади.

У жуда кўп иқтисодий ва ижтимоий-фалсафий мазмундаги асарларнинг муаллифи, уларнинг ичида асосийлари: “Баҳолар ва ишлаб чиқариш” (1929), “Пул назарияси ва иқтисодий цикл” (1933), “Фойда, фоиз ва инвестициялар” (1939), “Капиталнинг соф назарияси” (1941), “Қулликка йўл” (1944), “Еркинлик конституцияси” (1960), “Соф пуллар” (1976), “Еркин кишиларнинг сиёсий тузуми” (1973-1979).

Ф.Хайек иқтисодий назариядан кўра, жамият ривожланишининг иқтисодий фалсафий ва ижтимоий-ҳуқуқий масалалари билан кўпроқ шуғулланган. Инсон эркинлигининг устунлигини Ф.Хайек бош тамойил сифатида кўрсатади.

Эркинлик – бу давлат томонидан ҳар қандай мажбур қилишнинг бўлмаслиги. Ф.Хайек фикрига кўра, давлат маорифни ташкил қилиш билан ҳам, ижтимоий суғуртани ташкил қилиш билан ҳам шуғулланмаслиги керак, бундай хатти-ҳаракатлар “маъмурий деспотизм”дан бошқа хеч нарса эмас; давлатни пул эмиссиясини амалга оширишдаги монопол ҳуқуқидан ҳам маҳрум этиш керак; давлатга ишониб топшириш мумкин бўлган максимум нарса – бу қарилик пенсияларини, ишсизлик бўйича нафақаларни тўлаш.

  В.Ойкен “иқтисодий тизим” типлари тўғрисида

• Валтер Ойкен (1891–1950) ўзининг “Миллий иқтисодиёт асослари” (1947) китобида хўжаликни ташкил этиш шаклларининг асосий типларини (турларини) кўрсатиб беради.
• Мазкур китобнинг “Иқтисодий тизимлар” бобида “хўжаликнинг идеал типлари” тўғрисидаги ғоя илгари сурилади. Унинг моҳияти В.Ойкеннинг қуйидаги мулоҳазаларида очиб берилади: ҳар қандай мамлакатнинг иқтисодиёти жуда кўп бир хил элементлардан ташкил топган, яъни пул, баҳо, фойда, капитал, фоиз, меҳнат, иш ҳақи ва шу кабилар.
• Нега бўлмаса турли мамлакатларнинг иқтисодиёти турлича? В.Ойкен бўйича, бунинг сабаби бош элементларда яширинган.
• Бундай элементлар, бир томондан – бу эркин бозор хўжалиги, иккинчи томондан - марказий бошқарув хўжалиги ҳисобланади. Бу бош элементлар идеал ёки соф хўжалик типлари ҳисобланади ва бошқарув услублари бўйича бир-биридан фарқ қилади.
• Биринчи хўжалик типида буйруқ беришга, ўз ҳукмини ўтказишга ҳеч кимнинг ҳақи йўқ.
• Иккинчисида – барча қарорлар юқоридан қабул қилинади. Демак, ўз-ўзидан юзага келиш ҳолатлари бўлмайди.
• В.Ойкеннинг кейинчалик қайд қилишича, реал воқеликда бундай идеал хўжалик типлари амал қилмайди. Шунинг учун “хўжаликнинг идеал типи” тушунчаси билан бирга, у иқтисодий ҳаётда доимо амал қиладиган “хўжаликнинг реал типи” тушунчасини киритади.