|
Qanday o’rgatish:
a) ish jarayonida ishlatiladigan kuch va ketadigan vaktni xisobga olgan xolda O’qitish va tarbiyalashning turli usullari majmuini ishlatish. (YUsupov D. «Iktisodiy ta’limda yangi pedagogik texnologiyalarni kullashning nazariy va amaliy asoslari” Bitiruv malakaviy ishi 2005 yil.)
Pedagogik ta’sir ko’rsatishning asosiy usullari, bu talab, istiqbol, rag’batlantirish va jazolash, jamoatchilik.
Talab - tajribada juda keng tarkalgan usul bulib, ta’lim- tarbiya jarayonida pedagogning tarbiyalanuvchiga shaxsiy munosabatining namoyon bulishi yuli bilan yoki bu xatti-xarakatlarining ragbatlantirilishi yoki tuxtatilishini taminlaydi.
Istikbol-ta’sir ko’rsatishning juda ta’sirchan usuli bulib, u talabalarning xatti-xarakatlarini, ular oldiga kuyilgan maksadlar, ularning shaxsiy intilishlari, kizikishlariga aylanadi.
Ragbatlantirish va jazolash-talabalarni xulk-atvoriga kuzatish kiritishni, ya’ni foydali xatti-xarakatlarni kushimcha ragbatlantirishni va tarbiyalanuvchilarning noma’kul xatti-xarakatlarini tuxtatishni ta’minlaydi.
Jamoatchilik fikri – tarbiyalanuvchilarning ijtimoiy-foydali faoliyatini goyat xar tomonlama va muntazam ragbatlantirib borishni ta’minlaydi.
Talab-pedagogik ta’sir ko’rsatishning boshlangich usuli bulib, tarbiyalanuvchilarda uziga nisbatan mas’uliyat va talabchanlikni rag’batlantirishda aloxida vazifani bajaradi.
Uzaro fikr almashish bilan ta’sir ko’rsatish vositalari: ishontirish, ta’sir kilish, uzaro fikr almashish bilan ta’sir ko’rsatish.
Ishontirish pedagogik ta’sir ko’rsatish usuli sifatida darslarda O’quv axboroti, ijodiy suxbatlar, munozaralar shaklida kullaniladi. Tarbiyaviy ishda guruhiy va yakka suxbatlar, munozaralar, siysiy axborotlar shaklida kullaniladi.
Ta’sir kildirish kishi psixikasiga nazoratsiz kirib, uning faoliyatida xatti-xarakatlar, sabablar, intilishlar bilan amalga oshiriladi. Ta’sir kilish-shunday bir psixik ta’sir ko’rsatishki, kishi uni ongining etarli nazoratsiz idrok etadi.
a) Pedagogik vaziyatlarni takkoslash va umumlashtirish, usullarni kuyish;
b) Talabalarga yakka individual xolda munosabatda bulish, ularni mustakil ishlarini tashkil etish.
Pedagog talabalar bilan buladigan mulokotida kuyidagi malakalarni egallagan bulishi lozim: tashki kiyofani nazorat kilish nutkni egallash, pedagogik munosabat madaniyatini egallash, tashkilotchilik maxorati, O’quv tarbiya jarayonini boshkarish uslublarini egallash.
Munosabatlarni boshkarish uslublari:
1. Avtoritar uslub.
2. Demokratik uslub.
3. Liberal uslub.
1. Avtoritar uslub.
Uzi yakka xolda guruh faoliyatini yunalishini belgilaydi.
Uzi ko’rsatma-buyruk beradi.
Javobgarlikni uz buyniga oladi.
Suzsiz buysunishni da’vo etadi.
Kattik intizomni talab etadi.
Aytilgan narsani tulik bajarilishini talab etadi.
Gap kaytarganni, gap urgatganni yoktirmaydi. Aytgan tashakkuri xam buyrukday chikadi. So’zlari kattik va kupol. Biron bir masalani tushuntirmaydi, lekin talab etadi.
Mulokotga kirishishning asosiy shakllari: buyruk, ko’rsatma berish, kullanma bilan ishlash, xayfsan e’lon kilish.
Muomalada kupol, dagal, duk-pupisali majbur etish, kurkitish, chuchitish orkali kirishadi.
Avtoritar uslubning ijobiy tomoni favkulodda vaziyatlar ishlatilishi (yonginda, suv toshkinida)
Munosabatni bu uslubda boshkarilishi atrofdagilar uchun kiyin yoki ogir ahvol.
2. Demokratik uslub
Jamoa fikriga tayanib ish olib boradi.
Jamoa fikrini, tashabbusini ma’kullaydi, rivojlantiradi, boshkalar fikriga xurmat bilan karaydi.
Boshkalar fikrini uziniki kilib oladi.
Mulokotga kirishishning asosiy shakllari: iltimos, maslaxat berish, samimiy muomala.
3. Liberal uslub.
- Tashabbussiz jamoa ishiga aralashmaydi, xamma masalalarni yuzaki karab chikadi. Uzining fikri yuk, javobgarlikdan uzini chetlatadi. Ish natijasi bilan kizikmaydi.
- Talabalarga e’tiborsizlik bilan, begam karaydi.
- Uz ishiga sovukkonlik bilan karaydi.
Ilmiy pedagogik adabiyotlarda kuyidagi munosabat turlari ko’rsatilgan:
- xamkorlikdagi munosabat- ustun orkali munosabat
- dustona munosabat - nosamimiy munosabat
- oralikdagi munosabat- bekorchi munosabat
- kurkuv orkali munosabat - dialog va monolog
Inson uzini kurshab olgan olam bilan uzaro birgalikdagi xarakati, odamlar urtasidagi ijtimoiy xayoti va ishlab chikarish faoliyati jarayonida topadigan munosabatlar tizimida yuz beradi. Kishilar ish jarayonida tabiat bilangina emas, balki bir birlariga xam uzaro ta’sir ko’rsatadilar.
Pedagogik maxoratga pedagogik bilimlar bilan bir katorda pedagogik texnika soxasidagi malaka xam kiradi. Ular tarbiyaga ozrok kuch sarflab, Kynpok natijalarga erishish imkonini beradi. Xar bir moxir pedagog shaxsni shakllantirish bilan boglik bulgan, mazkur masalalarni xal kilishi lozim. Pedagogdan kuch - gayratni, kat’iyatni, tirishkoklikni, tadkikotlar olib borishga intilishini, yangi vaziyatga, yangi jamoaga kirish kobiliyatini, samimiyatni, tutrilik va xalollikni, utkir akl -idrokni, bir vositani boshkasi bilan tekshirib kurish malakasini talab kilinadi. Pedagogik maxorat uziga talabalar xakidagi, ta’lim tarbiya jarayonini tashkil etish va uning mazmuni, metodlari xakidagi keng bilimlarni kamrab oladi. Bu bilimlar umumiy pedagogik madaniyatni tashkil etadi. Pedagog bu madaniyatni egallamasa, xech vakt chinakam usta bula olmaydi. Zamonaviy pedagogga birgina umumiy madaniyatining uzi kifoya kilmaydi. U talabalarni kuzatish, ularning usishidagi muxim narsalarni jamiyatda vujudga kelgan, asosiy ijtimoiy goyalar bilan takkoslash, ularni rivojlantirish yullari va usullarini aniqlash, turli vositalar tarbiyaviy ta’sir ko’rsatish usullarining uzaro bir biriga utishi dialektikasini chukur taxlil. k,ilish, pedagogik izlanishlar va yutuklarni ilmiy jihatdan bir sistemaga solish malakalariga ega buladi.
Pedagogik malaka bilim va kunikmalar faoliyatning ma’lum turini egallab olish, yaxshi bajara olish kobiliyatidir. Pedagog faoliyatiga oid bunday malakalarga kuyidagilar kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
