Qattiqqanotlilar turkumi. Bular turlar soni jihatidan eng katta turkumdir. Qo’ng’izlarning 250
mingga yaqin turi ma’lum, xarakterli xususiyatlari - birinchi juft qanotlari qattiq, tinch holatda orqa tomniga
yopishib turadi. Ularning ostida bukulgan ikinchi juft parda qanotlar joylashgan. Og’iz apparti kemiruvchi
tipda, lichinkalari chuvalchangsimon yoki kampodesimon, g’umbagi erkin harakatsiz. Qo’ng’izlarning
ko’rinishi va katta-kichikligi turli-tuman. Kattaligi 0,3-1 mm dan 10-15 sm gacha bo’lishi mumkin.
Ust qanotlari qorincha uchiga qadar yetib boradi. Lekin ba’zi turlarida qorincha oxiriga yetmay
qoladi. Stafilindlar oilasining vakillarida juda qisqargan. Ust qanotlarining boshlanish qismida aniq ajralib
turgan uchburchak qalqoncha -o’rta sklerit. Orqa qanotning tomirlanishi asosan 3 tipda bo’ladi: karaboid,
stafilinoid va kanataroid. Ba’zi tur qo’ng’izlarda, masalan vizildoqlar, qora tanlilar va boshqalarda qanotlari
yo’q. Ko’pchilik qo’ng’izlarning oyoqlari yuguruvchi yoki yuruvchi tipda, ba’zilarda, masalan yaproqsimon
mo’ylovlilarda kovlovchi tipda. Suvsuzarlar oilasinng vakillarida orqa juft oyoqlari suzuvchi yoki sakrovchi
tiplarda tuzilgan.
Ularda ovqat hazm qilish sistemasi to’la taraqqiy etgan. O’rta ichakda ko’p miqdorda mayda
o’simtalar joylashgan va yirtqich turlarida o’ljaga ovqat hazm shirasi tushirishga moslangan. Malpigiy
Mavzu:Qattiqqanotlilar turkumi vakillari
Ko’pchilik qo’ng’izlar yil davomida bitta, qisman 2-3 ta bo’g’in berib urchiydi. Tuproqda
uchraydigan turlari, masalan, qirsildoqlar, xrushlar asta-sekin rivojlanganligidan, bir bo’g’in urchishi uchun
3-5 yil kerak. Qo’ng’izlar asosan imago fazasida qishlaydi. Lekinda g’umbak va lichinka holatda
qishlaydigan turlar ham bor.
Qattiq qanotlilar biologik jihatdan xilma-xil, ya’ni ularni: yirtqich, o’simlikxo’r, saprofag, nekrofag,
quruqda, tuproqda, suvda yashovchi formalarga ajratish mumkin. Ushbu hasharotlar hamma yerda uchraydi
va tabiatda modda almashinuvida katta ahamiyatga ega. Qo’ng’izlarning tanasi cho’ziq shaklli. Lichinkalari yo’g’on, yumshoq, oldingi ko’kragi hajmli, bosh qismi unga botib o’rnashgan, ko’krak oyoqlari yo’q yoki juda kichik. Turlari 17 mingdan ortiq. Ko’proq turlari o’rmonlar uchun xos. Lichinkalari daraxtlar poyasida va shoxlarida kovak yasab, katta zarar keltiradi. Ba’zi turlari o’rmon mahsulotlari va hatto binolarning yog’och
qismini ham shikastlaydi. Ba’zi turlari dala ekinlariga zarar keltiradi. Masalan, kunga boqar uzun
mo’ylovdori - Agapanthli richtdahli. Bizning ulkamizda ferula uzun mo’ylovdori keng tarqalgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |