Mavzu: Kam quvvatli tik yotgan ruda konlari uchun shpurli maydalash ko‘rsatkichlarini hisoblash Darsning maqsadi

Transheyalar ko‘ndalang kesimi bo‘yicha qaralganda to‘nkarilgan transheyaga o‘xshab, bu trapetsiya etkazib beruvchi kon lahimi bilan transheyaning uzunligi bo‘yicha o‘tilgan duchkalar va nishalarga ulangan bo‘ladi.



2.3 – rasm. CHiqarib beruvchi transheya: 1 – etkazib beruvchi lahim; 2 – transheyalar; 3 – transheyali lahim; 4 – nishali duchka; 5 – transheya hosil qilish uchun shpurlar yoki skvajinalar.

Rudani blokning bir chetki burchagidan chiqarishda (Pri torsovom vыpuske) maxsus etkazib beruvchi kon lahimlari (duchka va nishalar) o‘tilmaydi, ruda o‘z navbatida etkazib beruvchi kon lahimining o‘zidan mexanizatsiyalashgan usulda ko‘chiriladi (o‘ziyurar mashinalar, pitataellar yoki konveyerlar yordamida).

Maydalangan ruda bevosita ochiq kazib olish maydanida potolochina to‘sig‘i yoki maydalangan tog‘ jinslari ostida bajariladi (2.4-rasm). Ruda o‘zining og‘irlik kuchi ta’sirida ko‘chishi uchun ochiq maydonli qazish tizimida qazib olish blogi devorining qiyaligi (lejachiy bok) kamida 50 – 55^o, maydalangan tog‘ jinslari ostida chiqarishda kamida 65 – 75^o bo‘lishi shart.

Agar ruda tanasining qiyaligi ko‘rsatilgandan kichik bo‘lsa, unda faqatgina blokning bir chetidan emas balki pastki tomonda yotgan tog‘ jinsidan ham chiqaruvchi kon lahimlari o‘tiladi (har xil balandliklarda), yoki rudaning yuqori yo‘qotilishiga yo‘l qo‘yiladi.

2.4 – rasm. Siqilgan muhitda rudalarni skvajinali maydalash sxemasi: a – seksiyadagi skvajinalarni portlatilmasdan oldingi holati; b – portlashdan keyingi holat.

Avval qo‘porib maydalagan tog‘ jinslari ostidagi toza ruda olib chiqiladi (A_rud soderjaniyali va D_ch.r. miqdorida), undan keyin bo‘sh tog‘ jinslari bilan aralashish ortib boradi. (2.4-rasm). Har bir chiqarish lahimdan rudani chiqarish rudaning bo‘sh tog‘ jinsi bilan aralashishining ruxsat etilgan iqtisodiy ko‘rsatkichi r_pred ga etgungacha davom etadi.

2.5-rasm. Metall soderjaniyasi A_rm va rudaning bo‘sh tog‘ jinsi bilan aralashishining ruxsat etilgan iqtisodiy ko‘rsatkichi hamda qo‘porib tushirilgan tog‘ jinsi ostidagi ruda massasi D ning bog‘liqlik grafigi. D₀ – blokdan chiqarib olingan ruda massasining umumiy miqdori.

CHiqarish miqdori (dozasi) – bu ruda massasining sifatini boshqarish mumkin bo‘lgan minimal porsiyasi (hissasi). Odatda doza bitta chiqarish lahimidan bir smena davomida chiqariladigan ruda massasiga teng (skreperli etkazib berishda 100-150t va o‘ziyurar uskunalar yoki vibropitatellar yordamida etkazib berishda 300-400 t tashkil qiladi).

Rudani chiqarishda ruda sifatsizlanishining chegaraviy ko‘rsatkichi:

(2.1)

bunda A_min – rudaning massivda belgilangan sanoat minimumi, %; k – to‘g‘rilovchi koeffitsient k = 0,6 ÷ 1;

Odatda kam soderjaniyali rudalarda r_pred = 0,25  0,35, ba’zan esa r_pred = 0,6  0,8.

Bitta chiqish lahimidan chiqadigan rudaning tugash jarayoni vertikal o‘q bo‘ylab cho‘zilgan aylanuvchi ellipsoid ko‘rinishi – ellipsoidli chiqarish deyiladi. CHiqarish ellipsoidi – bu chiqish jarayonining tugallanish jarayoni bo‘lib ellipsning har xil nuqtalaridagi tog‘ jinslari bo‘laklarining bir vaqtlarda har xil yo‘nalishlarda chiqish teshigiga qarab tegishli tezlikka erishish formasidir. (2.6-rasm, a).

Ellipsoidning cho‘ziqlik koeffitsientining ortib borishi (uning balandligining eng katta gorizontal diametriga nisbati) ishqalanish va ayniqsa ilashish kuchlarining ortishi (mayda gilli bo‘laklarning va namlikning ortishi hamda rudaning zichlashishi), hamda ellipsoidning hajmi, ya’ni balandligining ortishi bilan bog‘liq. Prof. V.V. Kulikovning ma’lumotlariga asosan chiqish teshigining ko‘ndalang kesimi o‘lchamlari d = 1,5  2 bo‘lganda biz quyidagiga ega bo‘lamiz.

(2.2)

Bunda N - ellisoidning balandligi, m;

D – ellipsoidning eng katta gorizontal diametri, m;

t – empirik koeffitsient,

Mustahkam rudalar uchun ( f = 14 ÷ 20)
kr	1,3  1,45	1,2 ÷ 1,3	1,1  1,15
t	0,4  0,5	0,55  0,65	0,9  1
O‘rtacha mustahkamlikdagi rudalar uchun (f = 6 ÷ 13)
kr	1,3  1,45	1,2 ÷ 1,3	1,1  1,15
t	1,2	1,7	1,9

2.6 - rasm.har xil balandliklardagi chiqarish ellipsoidlari: a) har xil miqdorlarda ruda chiqarilgan : b) bitta chiqarish teshigidan ruda chiqarishda maydalanish va chiqarish ellipsoidi. 1 – maydalanish ellipsoidi yuzasi; 2 – chiqarish ellipsoidi yuzasi; 3 – rudani chiqarishdan oldingi gorizontal turgan qatlamlar chegarasi; 4 – voronka egilishi.

CHiqarish ellipsoidi hajmi:

(2.3)

Ikkilamchi maydalanish koeffitsienti bu maydalangan ruda hajmi (V₂) ning shu ruda maydalanmaganligida egallagan hajmi (V₁) ga nisbatidir:

(2.4)

;

№2 amaliy ishni bajarish uchun variantlar:

№	Arud	Amin	f	H, m	D, m	V1	V2
1	0,05	0,025	8	1,5	0,5	5,5	4,3
2	0,7	0,343	10	2,1	0,75	4,5	3,3
3	1,35	0,648	9	3	0,25	4,7	3,4
4	2	0,94	12	1,2	0,8	5,4	4,2
5	2,65	1,219	14	2,2	0,25	5,6	4,5
6	3,3	1,485	16	3,3	0,75	4,7	3,4
7	3,95	1,738	12	1,4	0,75	4,5	3,3
8	4,6	1,978	18	2,5	0,5	5,5	4,3
9	5,25	2,205	20	1,8	0,25	5,6	4,5
10	5,9	2,419	17	2,5	0,5	4,7	3,4
11	6,55	2,62	16	3,6	0,75	4,5	3,3
12	7,2	2,808	15	1,7	0,25	5,5	4,3
13	7,85	2,983	13	2	0,5	5,8	4,6
14	8,5	3,145	11	3,5	0,25	6,1	5,1
15	9,15	3,294	10	1	0,75	4,7	3,4
16	9,8	3,43	15	2,4	0,5	5,5	4,3
17	10,45	3,553	18	3,2	0,25	4,5	3,3
18	11,1	3,663	19	1,4	0,78	4,7	3,4
19	11,75	3,76	17	2	0,25	5,8	4,3
20	12,4	3,844	16	3	0,5	4,5	3,3

Amaliy ish №3

Mavzu: Skreper va o`ziyurar tashuvchi-yuklovchi mashinaning etkazib berish parametrlarini hisoblash.
Darsning maqsadi: talabalarga skreper yordamida etkazib berish parametrlarini hisoblashni o‘rgatish.

Skreper yordamida etkazib berish ko‘rsatkichlarini hisoblash.

Skreperda etkazib berish, keyingi 50 yildan beri rudani kavjoydan, yuklaydigan joygacha mexanizatsiyalashtirilgan usulda etkazib beradigan asosiy vosita bo‘lib xizmat qilib kelmoqda. Keyingi yillarda bu usulning solishtirma miqdori kamayib borsa ham, hali salmoqli o‘rin egallab kelmoqda. Masalan, O‘zbekiston rudniklarida 2007 yilda 70% ga yaqin ruda bloklardan skreper bilan yuklash punktlariga tortib keltirilgan.

Skreper qurilmasining tuzilishi jihatidan oddiy, narxi ham nisbatan arzon, uning joyini o‘zgartirish engil, ishlashda ishonchli. Ta’mirlashga ko‘p mablag‘ talab etilmaydi, har sharoitda qo‘llash mumkin, tashib keltirish bilan yuklashni bir vaqtning o‘zida amalga oshirish mumkinligi skreper qurilmasining afzalliklaridan biridir. U ko‘pchilik qazib olish tizimlarida keng ko‘lamda qo‘llaniladi.

Kon jinslarining fizik-mexanik xususiyatlariga va zarur bo‘lgan ish unumdorligini miqdoriga bog‘liq holda, har xil shaklli va sig‘imli skreperlar qo‘llaniladi. Hozirgi vaqtda amaliyotda quyma skreperlar va oshiq-moshiqli buklanadigan tortuvchi skreperlar turi keng qo‘llaniladi.

Skreperlarning sig‘imi bo‘yicha kengroq tarqalgan turi 0,2-0,5 m³ va kamroq ishlatiladigan 0,6-1 m³ bo‘lganlari. Skreper lebedkasining quvvati 25-100 kVt.

Skreper qurilmasi qazib olinayotgan rudani kavjoydan ruda tushiriladigan lahimgacha yoki yuklovchi polokga qadar tashib keltirishda foydalaniladi. Skreperlar, qazilishdan hosil bo‘lgan bo‘shliqni to‘ldiruvchi materiallar bilan to‘ldirishda transport vositasini ham o‘taydi. Rudani skreperlash bir tomonga yo‘naltirilgan bo‘ladi, ma’lum burchak bilan joylashgan lahimlarda qo‘porilib maydalangan jinslarni tortish uchun osib qo‘yiladigan bloklar yoki ikkita skreperda biri-ikkinchisiga etkazib beruvchi vazifasini bajaradi.

Skreperlash uzunligi 8-40 metrgacha va kamrok 8-100 metrga etadi. Skreperning sig‘imi qancha kichik bo‘lsa, shuncha skreperlash masofasi ham kichik bo‘ladi.

Skreper qurilmasining ekspluatatsion unumdorligi quyidagi formula orqali aniqlanishi mumkin:

(3.1)

bunda T_sm – smena davomiyligi, min; T_pr – smena davomida bo‘sh vagonetkalarning yo‘qligi sababli skreperning o‘rtacha ishlamay turgan vaqti (odatda T_pr = 60  80 min); _z – chiqaruvchi lahimlarda tiqilib qolgan ruda bo‘laklarini likvidatsiya qilishga ketadigan vaqtning solishtirma sarfi min/t; _{v. d} – negabarit rudalarni ikkilamchi maydalashga ketadigan vaqtning solishtirma sarfi min/t; _d – etkazib berish (skreperlash) uchun maydalashga ketadigan vaqtning solishtirma sarfi min/t;

(3.2)

bunda t_z – bitta tiqilib qolishni likvidatsiya qilish uchun ketadigan o‘rtacha vaqt, min (odatda t_z = 15 min); V_z – chiqarish lahimlarida ikki marta tiqilib qolish oralig‘idagi chiqariladigan rudaning o‘rtacha hajmi; har bir tiqilib qolish uchun 20 t dan 100 ÷ 200 t gacha etadi.

(3.3)

bunda t_v.d – bir marta portlashda negabarit bo‘laklarni kon lahimi asosi bo‘ylab skreperlash uchun ketadigan vaqtning o‘rtacha kattaligi (t_v.d  10 min); n – nogabarit bo‘laklarining ulushi, %; r – bitta negabarit bo‘lagining o‘rtacha og‘irligi (400 mm.li konditsion bo‘laklar uchun r= 0,6  0,8 t; 800 mm.li konditsion bo‘laklar uchun r = 0,8  1,2 t); t – kon lahimi asosida bir vaqtda portlatiladigan bo‘laklar soni (odatda t = 2 ÷ 4).

(3.4)

bunda L – etkazib berishning o‘rtacha uzunligi, m; _g, _x – o‘z navbatida yukli va bo‘sh skreperning harakatlanish tezligi, m/s, lebyodkalarning texnik xarakteristikalaridan kelib chiqqan holda qabul qilinadi yoki quyidagi formulalar orqali aniqlanadi:

;

N – lebyodka dvigatelining quvvati, kVt; t_z.r – skreperni to‘ldirish va bo‘shatishga ketadigan vaqt (odatda t_{z. r}  20s); q_s – skreperning yuk ko‘tarish ko‘rsatkichi, t:

(3.5)

bunda k – skreperni to‘ldirilish koeffitsienti (o‘rtacha kattalikdagi ruda bo‘laklari uchun k = 0,7  0,8; mayda bo‘lakli rudalar uchun k = 0,9  1,1); V_s – skreper kovshining hajmi (odatda V_s=0,016∙N); _r – maydalangan rudaning zichligi, t/m³.

№3amaliy ishni bajarish uchun variantlar:

№	Tsm, (soat)	N, (kVt)	Vz, (t)	n, (%)	p, (t)	m	L, (m) Skreper uchun	r, (t/m^3)
1	8	10	25	3	0,6	2	30	1,7
2	6	17	30	2	0,7	3	35	2,0
3	8	30	35	3	0,8	4	40	1,8
4	8	55	40	2	0,6	2	45	1,9
5	6	10	45	3	0,7	3	50	1,7
6	6	17	50	2	0,8	4	55	2,0
7	6	30	55	3	0,6	2	30	1,8
8	8	55	60	2	0,7	3	35	1,9
9	6	10	65	3	0,8	4	40	1,7
10	8	17	70	2	0,6	2	45	2,0
11	8	30	25	3	0,7	3	50	1,8
12	6	55	30	2	0,8	4	55	1,9
13	6	10	35	3	0,6	1	30	1,7
14	6	17	40	2	0,7	2	35	2,0
15	8	30	45	3	0,8	4	40	1,8
16	6	55	50	2	0,6	2	45	1,9
17	8	10	55	3	0,7	3	50	1,9
18	6	17	60	2	0,8	4	55	1,7
19	8	30	65	3	0,6	2	30	2,0
20	6	55	70	2	0,7	3	35	1,8
21	8	10	70	3	0,8	4	40	1,9
22	6	17	25	2	0,6	1	45	1,7
23	8	30	30	3	0,7	2	50	2,0
24	6	55	35	2	0,8	3	55	1,8
25	8	10	40	3	0,6	4	30	1,9
26	6	17	45	2	0,7	2	35	1,7
27	8	30	50	3	0,8	3	40	2,0
28	6	55	55	2	0,6	4	45	1,8