|
Dars turi: nazariy va amaliy
Dars jihozi: Darslik, doska ,bo’r, shisha va ebonit tayoqcha ,shoyi va mo’yna
|
Dars bosqichlari
|
Vaqti
|
1.
|
Darsni tashkil etish
|
2 minut
|
2.
|
O'tilganlarni takrorlash.
|
10 minut
|
3.
|
Yangi mavzu bayoni. Tajriba ko'rsatish
|
15 minut
|
4.
|
Yangi mavzu mustahkamlash
|
15 minut
|
5.
|
Uyga vazifa
|
3 minut
|
Darsning borishi:
I. Tashkiliy qism.
a) salomlashish.
b) davomatni aniqlash.
c) sinf jurnaliga sana, davomat, yangi mavzuni qayd etish
II.Uyga vazifani so’rash.
7-sinfda o’tilgan mavzularni takrorlashbo’yicha savollar
1.Kinematika va uning asosiy tushunchalari
2.Dinamika bo’limida nimalarni o’rgandik?
3.Nyutonning birinchi qonuni ta’rifini ayting .
4.Nyutonning ikkinchi qonini ta’rifini ayting
5.Butun olam tortishish qonuni ta’rifini ayting
III. Yangi mavzuning bayoni:
1. Elektr hodisalar qachon va kim tomonidan kashf etilgan? Ba'zi elektr hodisalar qadim zamonlardanoq ma'lum edi. Qadimgi yunon faylasufi Fales Miletskiy (eramizdan avvalgi 625-547-yillar) elektr hodisalarni o'rgangani haqida ma'lumotlar bor. U mo'ynaga ishqalangan qahrabo o'ziga yengil buyumlarni tortishini aniqladi.
Buyuk mutafakkir Abu Rayhon Beruniy ayrim jismlar bir-biriga ishqalnaganda yengil jismlarni o'ziga tortish xossasiga ega bo'lib qolishini bayon qilib, elektrni qahrabo, ya'ni somon tortuvchi, yunoncha “elektron”deb izohlanadi.
2. Jismlarning elektlanishi. Ipga osilgan yengil buyumlarga plastmassa tayoqcha va quruq mo'ynani navbatma-navbat yaqinlashtiramiz. Bunda buyum qanday osig'lik turgan bo'lsa, shundayligicha harakatsiz turaveradi. Tayoqchani mo'ynaga ishqalab, uni yana buyumga yaqinlashtiramiz. Bunda buyumning tayoqchaga tortilganini sezamiz (1-a rasm).
Tajribani takrorlaymiz, lekin endi buyumga plastmassa tayoqchaga ishqalangan mo'ynani yaqinlashtiramiz. Buyum mo'ynaga ham tortiladi (1-b rasm).
Tajriba shuni ko'rsatadiki, plastmassa tayoqcha mo'ynaga ishqalanganidan so'ng, tayoqcha ham, mo'yna ham yengil buyumlarni o'ziga tortish xossasiga ega bo'lib qoladi. Bu hodisa elektrlanish deb ataladi. Demak, ikki jism bir-biriga tekkanda (ishqalanganda), ularning ikkalasi ham elektrlanadi.
3. Elektrlangan jismlarning xossalari. Elektrlangan jismlar faqat yengil buyumlarnigina emas, balki barcha buyumlarni ham o'ziga tortadi. Bunga ishonch hosil qilish uchun o'tkir uchli tayanchga uzunligi taxminan 2 m bo'lgan metall nay o'rnatamiz. (Nay o'rtasining past tomonida tayanch uchun teshik ochilgan.) Nayga elektrlangan tayoqcha yaqinlashtirib, uning asta-sekin tayoqcha tomon burilganini sezamiz (2-rasm).
Elektrlangan jismlarga faqat qattiq jismlargina emas, balki suyuqliklar ham tortiladi. Bunga ishonch hosil qilish uchun idishdan oqib chiqayotgan ingichka suv tizimiga elektrlangan tayoqchani yaqinlashtiramiz. Suv tizimi elektrlangan tayoqcha tomonga og'ganini sezamiz (3-rasm.)
Elektrlangan jismlar gazlarni ham o'ziga tortadi: sham yoki gaz alangasiga elektrlangan tayoqchani yaqinlashtirsak, alanganing ham tayoqcha tomon tortilishini sezamiz (4-rasm).
Elektrlangan xossalari ularga boshqa jismlarning tortilishi bilangina cheklanmaydi. Agar biror jism kuchli elektrlansa va u boshqa jismga yaqinlashtirilsa, ular orasida uchqun chaqnaydi va chirsillagan ovoz chiqadi. Jism qanchalik kuchli elektrlansa, uchqun shunchalik yorqin, chirsillagan ovoz esa shunchalik kuchli bo'ladi.
4. Elektrning ikki turi. Ikkita bir xil plastmassa tayoqcha olamiz. Tayoqchalardan birining o'rtasini chuqur parmalaymiz va uni mo'ynaga ishqalab, o'tkir uchli asosga o'rnatamiz. Ikkinchi tayoqchani ham mo'ynaga ishqalaymiz va birinchi tayoqchaga yaqinlashtiramiz. Bunda uchli asosga o'rnatilgan tayoqcha qo'limizdagi tayoqchadan itarilganini sezamiz (5-a rasm). Endi uchli asosga o'rnatilgan tayoqchaga ikkinchi tayoqchaga ishqalaganda mo'ynani yaqinlashtiramiz. Tayoqcha mo'ynaga tortiladi (5-b rasm).
Bir bo'lak elektrlangan mo'ynani uzun ipga osamiz va unga ikkinchi bir elektrlangan mo'yna bo'lagini yaqinlashtiramiz. Birinchi mo'yna bo'lagi ikkinchisidan itariladi (6-a rasm.)
Tajribani o'zgartiramiz: mo'yna bo'lagiga mo'ynaga ishqalab elektrlangan tayoqchani yaqinlashtiramiz. Mo'yna tayoqchaga tortiladi (6-b rasm.)
Tajribada ko'rganlarimiz haqida o'ylab ko'raylik. Tayoqcha bilan mo'yna bir-biriga tegishi natijasida elektrlanadi. Elektrlangan tayoqchalar bir-biridan itariladi, biroq elektrlangan mo'ynaga tortiladi. Elektrlangan mo'yna bilan o'tkazilgan tajribada ham shunday bo'ladi: elektrlangan mo'ynalarning bir bo'lagi ikkinchisidan itariladi, lekin elektrlangan tayoqchaga tortiladi.
O'tkazilgan tajribalarning ko'rsatishicha, elektrlash jarayonida mo'yna va tayoqchada turlicha elektr hosil bo'ladi. Qahrabo tayoqchada hosil bo'lgan elektrni manfiy (-) deb, mo'ynadagi elektrni esa musbat (+) deb hisoblashga kelishilgan.
IV. Mavzuni mustahkamlash Elektr so’zining ma’nosi?
Beruniyning elektr haqidagi fikrlari
Jismlarnig elektrlanishi
Elektrning necha turi bor ?
Qahrabo qanday zaryadga ega ?
Ebonit tayoqcha qanday zaryadga ega ?
V. Uyga vazifa berish.
O’tilgan mavzuni o’qib kelish
Savollarga javob yozish
Do'stlaringiz bilan baham: | 
