|
1.2 To’qimachilik va Pillani qayta ishlash saohalari
To'qimachilik mahsulotlari- dunyo yengil sanoatidagi asosiy sanoat. Ishlab chiqaradi turli xil turlar To'qimalari: aralashtirilgan matolar (dan turli xil turlar Tabiiy) va tabiiy - paxta, jun, ipak, zig'ir, shuningdek trikotaj, gilamchalardagi kimyoviy tolalar. Dunyodagi to'qimachilik sanoatida ishlatiladigan xom ashyoning qariyb 50 foizi hisobga olinadi kimyoviy tola, 45 - paxtada jun, flanaj va boshqa turdagi 5%.
To'qimachilik mahsulotlari - bu vaqtni iste'mol qilish davri, shuning uchun to'qimalarni ishlab chiqarish arzon mehnatdan ortiq mehnatga ega bo'lgan mamlakatlarni rivojlantirishga o'tadi. Global to'qimachilik ishlab chiqarishda beshta asosiy mintaqa mavjud: Sharqiy OsiyoJanubiy Osiyo, MDH, G'arbiy Yevropa va AQSh.
Yengil sanoat aholining kundalik iste’mol mahsulotlari ishlab chiqaradigan eng yirik tarmog’idir. Shu sababli u barcha, shu jumladan, rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotining muhim tarmog’i sanaladi. Yyengil sanoatda eng yetakchi tarmoq to’qimachilikdir.
To’qimachilik sanoati, bir tomondan, sanoatning eng «eski», ikkinchi tomondan esa doimo yangilanayotgan va o’sayotgan tarmoqlaridan hisoblanadi.
Hozirgi vaqtda jahon to’qimachilik sanoatining beshta yirik mintaqasi mavjud. Bular Sharqiy Osiyo, Janubiy Osiyo, Sobiq Ittifoq mamlakatlari, YYevropa va AQShdir.
Ularda to’qimachilik mahsulotlarining asosiy qismini ip-gazlamava kimyoviy tolalardan to’qilayotgan gazlamalar tashkil qiladi. Muhimi shundaki, bunday gazlamalarning umumiy hajmi doimo ortib bormoqda. Shoyi, jun va zig’ir gazlamalar hissasi esa aksincha, sekin-asta kamayib bormoqda.
Umuman, hozirgi vaqtda jahon yyengil sanoatining ko’pchilik tarmoqlari rivojlanayotgan mamlakatlarda tezroq sur’atlarda o’smoqda. Buning natijasida Xitoy, Hindiston, Pokiston, Misr kabi mamlakatlarda ishlab chiqarilgan gazlamalar, kiyim-kechak, trikotaj mahsulotlari Shimoliy Amerika, YYevropa, Yaponiya kabi rivojlangan davlatlarning ichki bozorida o’z o’rnini topmoqda.
Rivojlanayotgan mamlakatlardagi bunday natijalarni ularda: 1) ishchi kuchining ancha areonligi; 2) to’qimachilik sanoati xomashyolari (tola)ning nisbatan serobligi bilan tushuntirish mumkin.
Rivojlangan davlatlar ishlab chiqarish ichki bozorda ishlab chiqilmoqda. U Avstraliya, Yangi Zelandiya, Janubiy Afrika, Argentina, Urugvay, Buyuk Britaniyadan junni iste'mol qiladi. Jumlaning 55 foizi jun Nastight Jahon aylanmasiga kiradi. Ipak sanoatidunyo endi kimyoviy tolalardan matolar chiqarilishidan o'tdi.
2-rasm: Pillani qo’l mehnati bilan ip tola qilish
Eng qimmat ipak matolar ishlab chiqarishda mutlaq rahbarlik Amerika Qo'shma Shtatlari (50% dan ortig'i). Osiyo, Ayniqsa Hindiston, Xitoy, Tailand, Room va Yaponiya respublikasi ulushi va mamlakati ulushi (40% dan ortiq).
Tabiiy ipak to'qimalarini ishlab chiqarishga kelsak, u asosan Xitoy, Yaponiya va Hindistonga qaratilgan. Ular shuningdek, ipak ishlab chiqaruvchilari sifatida ham tanilgan.
3-rasm: Qayta ishlangan paxta
So'nggi o'n yillikda bezak matolarni ishlab chiqarish sezilarli darajada kamaydi. Zeen matolari asosan Rossiya, Belorusiya, Polsha, Frantsiya, Buyuk Britaniya, Belgiya, Gollandiyada ishlab chiqariladi. Tabiiy to'qimachilik xom ashyosining boshqa turlari nisbatan keng qo'llaniladi, Jute, Jue tuval, Jue tuval, gilam asoslari. Ushbu mahsulotlar Bangladesh va Hindistonni eksport qiladilar jutning asosiy ishlab chiqaruvchilari hisoblanadi.
Gilamlar ishlab chiqarish uchun endi asosiy xom ashyolar, kimyoviy tolalar va faqat an'anaviy trikotaj gilamlari jundan yasalgan.
Dunyo mamlakatlari orasida gilamlarning asosiy ishlab chiqaruvchilari, biz (to'quv bo'lmagan gilamchalar), Belgiya va Buyuk Britaniya (to'quv va to'qilgan gilam), Hindiston, Eron.
To’qimachilik sanoati, FTI davrida o’zining tarkibini tubdan o’zgartiradi. Uzoq yillar davomida to’qimachilik sanoatida asosiy tarmoq ip-gazlama sanoati, undan keyin jun gazlama, zig’ir tolasi asosida gazlama ishlab chiqaradigan tarmoqlar bo’lib keldi.
Hozirgi kunda jahon to’qimachilik sanoatida tabiiy tola va ximiyaviy tola aralashmasidan to’qimachilik mahsulotlari ishlab chiqarishga katta e’tibor bermoqda. Ayniqsa bu tarmoq iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda tez rivojlanmoqda.
4-rasm: To’qimachilik korxonasi.
To’qimachilik sanoatining eng asosiy mintaqasi Osiyo mintaqasi bo’lib, ushbu mintaqada jahon to’qimachilik sanoatining 70% mahsuloti to’qiladi.
Paxta tolasi asosida ip-gazlama to’qishning asosiy markazi Xitoy bo’lib, ushbu mamlakatda jahonda to’qiladigan ip-gazlamalarning 30% to’qiladi.
Hindiston jahon ip gazlamalarining 10% ni to’qiydi. Ip-gazlama to’qish AQSH, Yaponiya, Tayvan, Indoneziya, Pokiston, Italiya, Misr Arab Respublikasi, O’rta Osiyo Respublikalari (O’zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston)da ham rivojlangan.
Jun gazlamalarini to’qishda ham Osiyo mamlakatlari yetakchilik qiladi.
Jahon jun gazlamalarining 15% Xitoyda, 14% Italiyada to’qiladi. Jun gazlamalari to’qish-Yaponiya, AQSH, Hindiston, Turkiya, Koreya Respublikasi, Buyuk Britaniya va Ispaniyada ham taraqqiy etgan. Uzoq vaqtlar davomida shoyi gazlamalarni to’qishda AQSH yetakchi mamlakat bo’lib keldi. Keyingi yillarda shoyi gazlamalarni to’qish Hindiston, Xitoy va Yaponiyada ham taraqqiy etdi. Zig’ir tolasi asosida gazlama to’qishda Rossiya yetakchi o’rinni egallaydi. Zig’ir tolasi asosida gazlama to’qish Frantsiya, Belgiya, Niderlandiya, Buyuk Britaniyada ham rivojlangan. Rivojlangan mamlakatlardan AQSH, Italiya, Yaponiya, Germaniya, Frantsiyada ip gazlamalarni to’qish ancha kamaygan bo’lishiga qaramasdan ushbu mamlakatlar trikotaj mahsulotlarni ishlab chiqarish bo’yicha jahonda yetakchilik qilmoqda. Bundan tashqari trikotaj mahsulotlari ishlab chiqarish Hindiston, Xitoy, Koreya Respublikasi, Tayvanda ham rivojlangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
