|
Mashinasozlik sanoati. Mashinasozlik har qanday mamlakatning texnika taraqqiyoti va mustaqilligining asosidir.
Mashinasozlik xalk xo’jaligining barcha tarmoqlari uchun mashina va uskunalar, madaniy va maishiy buyumlar, harbiy mashinalar ishlab chiqaradi.
AQSh juda yuqori darajada rivojlangan mashinasozligi bilan ajralib turadi. AQShda mashina va uskunalarni barcha turlari ishlab chiqariladi. AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya, Yaponiya kapitalistik dunyo mashinasozlik mahsulotoining 80%ini beradi.
1993 yilga kelib jahonda 3 ta yirik avtomobil sanoati regioni tashkil topdi: G’arbiy Yevropa (33%), Shimoliy Amerika(30%) va Yaponiya (30%). Bu uchta regiondagi avtomobil sanoatining farqi shundaki, AQShning ishlab chiqargan avtomobillari ichki bozorda bo’lsa, G’arbiy Yevropa, ayniqsa Yaponiya tashqi bozorga ishlaydi.
Kemasozlik sanoatining gurkirab o’sishi 60 yillardan 70 yillargacha to’g’ri keladi. Bundan tashqari kemasozlik geografiyasida ham tub o’zgarishlar yuz berdi.
Kemasozlikda keyingi yillarda juda katta o’zgarish, siljishlar yuz berdi. Agarda 60 yillarda Koreya Respublikasida kema ishlab chiqarish bo’lmagan bo’lsa, 80 yillarga kelib u dunyoda kema ishlab chiqarishda 2chi o’ringa chiqib oldi. Yaponiya va Koreya dunyoda yirik kema ishlab chiqarish bilan bir qatorda, ularni eksport qiladi. Yaponiya dunyo kema eksportini 40% ni, Koreya esa 33% ni tashkil etadi.
Sobiq sotsialistik mamlakatlarda mashinasozlikning barcha tarmoqlari rivojlangan edi. Sobiq ittifoq mashinasozligi AQSh dan keyin ikkinchi o’rinda, ba’zi mashinasozlik tarmoqlari bo’yicha birinchi o’rinda (metall qirquvchi stanok, traktor, kombayn, teplovoz, elektrovoz) bo’lgan.
Kimyo sanoati. Xalq xo’jaligining muhim tarmoqlaridan yana biri kimyo sanoatidir. U texnika taraqqyotida juda katta ahamiyat kasb etadi. U quyidagi tarmoqlarga bo’linadi:
asosiy kimyo: (kislota ishqor);
organik sintez kimyo. (sintetik materiallar);
sintetik materiallar sanoati (kauchuk).
Kimyo sanoati xalq xo’jaligining boshqa tarmoqlarini jadalroq rivojlanishi va joylanishiga ta’sir ko’rsatmoqda.
Sobiq sotsialistik mamlakatlari kimyo sanoati uchun xilma-xil hom-ashyoga ega edi. Kimyo sanoati mahsuloti umumiy hajmi bo’yicha sobiq Ittifoq dunyoda ikkinchi o’rinda turar edi.
Dunyo mamlakatlari orasida AQSh alohida ajralib turadi. Yaponiya, Osiyo, Buyuk Britaniyada kimyo sanoati juda yaxshi rivojlangan. Shu bilan birga Afrika, Lotin Amerikasi mamlakatlarida bu sanoat endigina rivojlanib kelmoqda.
Asosiy tayanch iboralar
Avtarkiya – boshqa mamlakatlar iqtisodiyotiga asoslanib milliy iqtisodiyotni ta’minlashga yo’naltirilgan siyosat.
Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solib turish – bozor iqtisodiyotida davlat va jamiyat tashkilotlari tomonidan harakatdagi sotsial-iqtisodiy tizimni o’zgarib turgan sharoitga moslashtirish maqsadida amalga oshiriladigan qonuniy, ijro va nazorat qilish xususiyatiga ega bo’lgan tadbirlar tizimi.
OPYeK – neftni eksport qiluvchi davlatlar (Saudiya Arabistoni, Iroq, Quvayt, BAA, Jazoir, Liviya, Nigeriya, Gabon, Indoneziya, Venesuela, Meksika) Shtab-kvartirasi Avstriyaning poytaxti Vens shahrida joylashgan.
Yalpi ichki mahsulot (YaIM) – mamlakatning ichki xo’jalik faoliyatini umumlashgan iqtisodiy ko’rsatkichi.
Yalpi milliy mahsulot (YaMM) – ichki va tashqi faoliyatda bir yilda moddiy va nomoddiy sohalarida qanday millat tomonidan ishlab chiqarilgan tovar va xizmatlarning umumiy qiymati bo’lib, mamlakatning yaxlit sotsial-iqtisodiy ko’rsatkichi hisoblanadi.
Venchur korxonalari – yirik kompaniyalar buyurtmalari va davlat bitimlari bo’yicha ilmiy tekshrish sohalarida muhandislikda, innovatsiyada faoliyat ko’rsatuvchi firmalar.
Adabiyotlar
Karimov I.A. “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari”, -T.: O’zbekiston, 1997.- 326 b.
Karimov I.A. “O’zbekiston iqtisodiy islohatlarini chuqurlashtirish yo’lida”,- T.: O’zbekiston 1995.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston 1994.
Asanov G., Nabixonov M., Safarov I . “O’zbekistonning iqtisodiy va ijtimoiy jo’g’rofiyasi”,-T.: O’qituvchi, 1994.-209 b.
Gulyamov S., Ubaydullaeva R., Ahmedov E. “Nezavisimiy Uzbekistan”,-T.: Mehnat, 2000.-144s.
Doklad o chelovecheskom razvitii. Uzbekistan,-1999.-125 b.
Lomakin V.A. Mirovaya ekonomika. M.: Finansi, 1998.
Nabiev E., Qayumov A. O’zbekistonning iqtisodiy salohiyati. T.: Akademiya, 2000.-88b.
Ota-Mirzaev O.B., Qayumov A.A. Ijtimoiy geografiya : kecha, bugun, ertaga. “Istiqlol va geografiya”, O’zbekiston Respublikasi Geografiya jamiyati IV s’ezdi materiallari. T.: 1995.
To’xliev N. O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti. T.: 1998.
O’zbekiston Respublikasi. Entsiklopediya. T.: Qomuslar bosh tahririyati, 1997.
Do'stlaringiz bilan baham: |
