Mavzu: Jahon xo’jaligining umumiy xususiyatlari va rivojlanishi jihatlari

Ko’mir sanoati. Tekshirilgan zahiralari 75 trillion tonna deb hisoblanadi. Yer yuzasida ko’mir zahiralari, neft zahiralariga qaraganda ancha ko’p. Lekin bu zahiralar yer yuzasida notekis joylashgan. Kapitalistik davlatlar orasida ko’mir zaxiralari va uni qazib chiqariish jihatidan, AQSh (1993 yil 945 mln.t), GFR (435 mln.t.), Buyuk Britaniya (90 mln.t.) alohida ajralib turadi. Dunyoda 1950-1990 yillarda ko’mir qazib olish darajasi pasaymadi, balki yillar sayin o’sib bormoqda. Ko’mir sanoati Jahon energetikasida muhim tarmoq bo’lib kelmoqda.
Yer yuzasida tekshirilgan ko’mir zaxiralarining 40 foizi, qazib olinadigan ko’mirning 60 foizga yaqini sobiq MDH mamlakatlariga to’g’ri keladi.
Ko’mir qazib oluvchi asosiy mamlakatlarga Xitoy (1 mlrd. t.dan ortiq) Rossiya ( 400 mln.t.), Ukraina (165 mln.t.), Qozog’iston (165 mln.t.), Chexiya (106 mln.t.) kiradi
Energetika sanoati. Elektroenergiya eng zamonaviy va universal energiya turi bo’lib, uni jahon energetikasidagi salmog’i tobora o’sib bormoqda.
Hozirgi vaqtda elektroenergiya ishlab chiqarmaydigan birorta davlat dunyoda yo’q. Lekin, elektrlashtirish darajasi bo’yicha mamlakatlar bir-biridan keskin farq qiladi.
Elektroenergiya ishlab chiqarish bo’yicha o’rinlar quyidagicha taqsimlangan: 1) Shimoliy Amerika. 2) Yevropa. 3) Osiyo. 4) Lotin Amerikasi. 5) Afrika. 6) Avstraliya.
Elektroenergiya ishlab chiqarish bo’yicha birinchi o’nlik davlatlarga AQSh, Rossiya, Yaponiya, Xitoy, GFR, Kanada, Fransiya, Buyuk Britaniya, Ukraina, Hindiston kiradi.
Yuqorida ko’rsatilgan davlatlarda elektroenergiya ishlab chiqarish kundan-kunga o’sib bormoqda, faqat Rossiyada ko’rsatkichlar bir oz pasaydi.
Birinchi o’nlikga kiruvchi davlatlarda energiyaning katta qismi IESlarida asosan, ko’mir, mazut, tabiiy gazdan foydalanish asosida ishlab chiqariladi. Ishlab chiqarilgan energiyaning katta qismi yuqori voltli liniyalari orqali boshqa regionlarga uzatiladi.
Ikkinchi guruhga kiruvchi davlatlarda hamma elektroenergiya asosan IESda ishlab chiqariladi. Bu guruhga quyidagi Niderlandiya, Polsha, JAR, Ruminiya, Xitoy, Meksika, Avstraliya kiradi. Bu davlatlarning hammasi ko’mir, neft yoki bo’lmasa gaz resurslariga boy.
Uchinchi guruh davlatlariga yoqilg’i umuman kam bo’lgan davlatlar kiradi. Bu davlatlarda GESlarning salmog’i yuqori. Bular quyidagilar: Norvegiya, Italiya, Kanada, Shvetsiya. Shu guruhga kiruvchi Shri-Lanka, Paragvay, Efiopiya, Avstraliya, Kolumbiyada 90 foiz elektro-energiya gidroenergiya resurslari asosida ishlab chiqaradi.
1985-1995 yillarda GESlarning kuvvati Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi mamlakatlarida 225 mln kVt ga o’sdi. Bu Shimoliy Amerika va Yevropa mamlakatlari quvvatiga nisbatan yuqori. Shuni yarmidan ko’prog’i Hindiston, Braziliya, Xitoyga to’g’ri keladi.
To’rtinchi guruhga kiruvchi davlatlarda elektro-energiyaning asosiy qismi atom elektro stantsiyalarida ishlab chiqariladi, bularga misol qilib Fransiya, Belgiya, Koreya Respublikalarini aytish mumkin.