Мавзу: Ислом фуқаролик ҳуқуқи

Мулк ҳуқуқи қандай исботланади? Ислом ҳуқуқшунослигида — амалда эгалик ҳолатини исботловчи кучи тушунчаси ишлаб чиқилган. Ислом ижобий ҳуқуқида битим мулк ҳуқуқининг етарли далили бўлиб хизмат қилмайди, чунки битимнинг мазмуни учинчи шахслар учун кучга эга эмас. Гап шундаки, унинг қонуний кучи мулк эгаси бўлмаган шахсга нисбатан битимни тасдиқловчи ҳужжатнй сақловчи шахс уни мазкур мол-мулкка эгалик ҳолати билан ҳам мустахкамлай олган ҳолдагина намоён бўлади. Далилларнинг бундай тузилишида ислом ҳуқуқшунослари ҳар хил аҳамиятга молик муайян даражада аниқ белгиланган оқибатларга сабаб бўлувчи турли эгалик шаклларини белгилаганлар: йад ёки оддий эгалик; хияза ёки узоқ муддат эгалик қилиш; ҳавз ёки мураккаб эгалик. Мулк ҳуқуқи амалда мазкур ер майдонининг сиртига хам, унинг остига ҳам, унииг устидаги ҳаво бўшлиғига ҳам эгалик қилиш ҳуқуқини беради (қўшнилар бировнинг боғида ўсган дарахтнинг ўз боғи ҳудудига осилиб тушган шохларини кесишга ҳақли; ер майдонига мулк ҳуқуқида эгалик қилувчи шахс унинг устидаги ҳаво бўшлиғини сотиши мумкин). 3. Давлат кўчмас мулки. Давлат мулки ёки маҳзанга қуйидагилар киради деб айтиш учун асослар бор: хўжасиз ерлар; мусулмон жамоасига иқтисодий (дарёлар) ёки стратегик (гиш ерлар) жихатдан зарур деб ҳисобланган ерлар; ниҳоят, «жонсиз» ерлар. 4. Ҳабус мулки (вақфлар). Шимолий Африкада хабус деб аталадиган вақфлар ислом мулкдорлигининг ўзига хос тоифасиии ташкил этади. Вақфлар ҳақида биз юқорида айтиб ўтдик. Улар ихти-ёрий эҳсон, 57 инъомга асосланади. Бу инъом мол-мулкдан олинган даромадни хайрия ишларига ёки ижтимоий фой-дали мақсадларга йўналтиришда ифодаланади. Бундай мол-мулкка нисбатан «яланғоч» мулк хуқуқи хам, ундан фойдаланиш хуқуқи ҳам секвестр қилинади.*Секвестр — фуқаролик ҳуқуқида низо предмети ҳисобланган мол-мулкни сақлаш. Мамлакатнинг Фуқаролик қонунчилигига мувофиқ, мол-мулкка эгалик ҳуқуқи хусусида низолашаётган икки ёки бир неча шахс секвестр тўғрисидаги шартномага биноан бу мол-мулкни низо хал бўлганидан кейин уни суд хукмига ёки барча низолашаётган шахсларнинг келишувига (шартномавий секвестр) кўра тегишли шахсга қайтариш мажбуриятини ўз зиммасига олган учинчи шахсга топширилади. Мол-мулк кўпинча ҳадя қилувчидан анча узоқда жойлашган шахсга (масалан, биронбир масжидга ёки мактаб қурилишига) инъом қилинади. Вақфлар (ҳабуслар)нинг ўзига хос хусусияти тегишли мол-мулкнинг фуқаролик муомаласидан чиқарилишида намоён бўлади. Қонуний вақф таъсис этиш учун қуйидаги тўрт шарт бажарилиши лозим: -таъсисчи мол-мулкни тасарруф этиш қобилиятига эга бўлиши керак (у амалда мусулмон бўлиши лозим, бироқ христиан ёки яхудий ҳам Худога манзур бўладиган иш қилишига йўл қўйилади); -вақф (хабус) таъсисчиси ҳадя қилинаёттан мол-мулкка мулк ҳуқуқида эгалик қилиши керак, бунда мазкур мол-мулк кўчмас ва навд бўлиши лозим (арш ерлар ёки истеъмол қилинадиган нарсаларни вақфга айлантириш мумкин эмас); -таъсисчи мол-мулкка эгалик қилишдан бутунлай воз кечиши керак, чунки вақф таъсис этиш узуфруктни хадя қилиш хисобланади; -вақф таъсис этишнинг белгиланган шаклларига риоя қилиниши лозим. Вақф мулкига ҳеч қандай солиқ ва ўлпон солинмайди. Ўз мол-мулкини вақфга берган одамлар мусулмон уламоларининг мақтовига сазовор бўлади. Вақф мулки яроқсиз холга келганидан кейин ҳам вақф шаклини йўқотмайди. Ислом ҳуқуқи вақф мулки унинг яроқсизлиги баҳонасида айрим шахслар томонидан ўзлаштирилишига йўл қўймайди. Шариат судлари вақф мулкини бошқариш вазифаси юклатилган шахсларни синчковлик билан кузатиб боради. Агар мутавалли (вақф мулкини бошқарувчи) вақф мулкидан нотўғри фойдаланаётган бўлса, шариат суди уни лавозимидан четлатиш ва унинг ўрнига бошқа мутавалли тайинлашга ҳақли.