Мавзу: Ишсизлик унинг турлари ва Узбекистонда бандлик муамолари Режа: Кириш. Асосий қисм

Ишсизлик даражаси ишсизлар сонининг ишчи кучи таркибидаги фоизи сифатида ҳисобланади. 
Ишчи кучи таркибига ишлай оладиган ва ишлашни хоҳлаган барча кишилар киради. Ишчи кучи - ишловчилар ва фаол иш изловчилардан иборат бўлади. Бошқача айтганда, банд бўлганлар ва ишсизлар ишчи кучини ташкил қилади. Ишсизларга иш билан банд бўлмаган ва фаол иш излаётган ҳамда бу ҳақда тегишли хизмат муассасаларига (меҳнат биржаларига) билдирган кишилар киради. Меҳнат қилишга лаёқатли бўлиб, ишлашни хоҳламаган ва иш излашга ҳаракат қилмаганлар ишсизлар таркибига кирмайди.
Ишсизлик ва унинг даражасини аниқлашда баъзи бир адабиётларда турли ноаниқликларни келтириб чиқарувчи ҳолатлар ҳам учрайди. Жумладан, В.И.Видяпин умумий таҳрири остидаги дарсликда меҳнат қилиш ёшидаги аҳоли таркиби институтсионал ва ноинститутсионал аҳолига ажратилади. Институтсионал аҳоли – бу нобозор тузилмалар, яъни давлатнинг армия, политсия, давлат аппарати сингари институтларига йўналтирилган аҳолидан иборат. Аҳолининг қолган меҳнат қилиш ёшидаги қисми ноинститутсионал аҳоли ҳисобланади. Банд бўлган аҳоли таркибига иқтисодиётнинг бозор тузилмаларига йўналтирилган аҳоли киритилади.
Шунингдек, бандлик ва ишсизлик даражасини аниқлашда қуйидаги кўрсаткичлардан фойдаланилиши таъкидланади:
- ноинститутсионал аҳоли сони (Ч_нн);
- иш билан бандлар сони (Ч_з);
- ишсизлар сони (Ч_б);
- ишчи кучи таркибига кирмайдиган шахслар сони (Ч_нрс).
Мазкур кўрсаткичлар ўртасида қуйидаги боғлиқлик мавжуд:
- ишчи кучи сони Ч_рс = Ч_з + Ч_б;
- ноинститутсионал аҳоли сони Ч_нн = Ч_з + Ч_б + Ч_нрс;
- аҳолининг бандлик даражаси У_з = Ч_з / Ч_нн;
- аҳолининг ишсизлик даражаси У_б = Ч_б / (Ч_з + Ч_б);
- ишсизлик меъёри Н_б = [Ч_б / (Ч_з + Ч_б)] х 100%;
- аҳолининг ишчи кучи таркибига жалб этилганлик даражаси У_врс = (Ч_з + Ч_б)/Ч_нн.²
Юқоридагилардан кўринадики, дарслик муаллифлари томонидан бир қатор чалкашликларга йўл қўйилган: