Mavzu: ishsizlik tushunchasi va uning turlari reja: Ishsizlik tushunchasining paydo boʻlishi

Ishsizlik statistikasi har qanday odamni uchta guruhdan biriga ajratadi:

1)Ishlaydigan (ishlagan);

2)Ishsizlar;

3)Umumiy ishchi kuchidan tashqarida.

Bandlik va ishsizlik darajalarini aniqlash uchun, birinchi navbatda, aholining umumiy ishchi kuchidan tashqarida turgan qismini aniqlash kerak. Bunga 16 yoshgacha bo'lgan bolalar, maxsus muassasalarda tahsil olayotgan shaxslar, umumiy mehnat resurslaridan chiqib ketgan shaxslar (uy egalari, pensionerlar, talabalar va boshqalar) kiradi. Aholining ikkinchi qismini jami ishchi kuchi sifatida belgilash mumkin. Bu guruhga ishlashga qodir va ishlamoqchi bo'lgan barcha shaxslar kiradi. Ishchi kuchi band va ishsizlardan iborat. Bandlik- bu fuqarolarning qonun bilan taqiqlanmagan va ularga daromad keltiruvchi har qanday faoliyati. TO ishsiz mehnatga layoqatli va ishlashga tayyor, lekin ayni paytda ishlamayotgan va faol ish qidirayotgan shaxslar kiradi.Ishsiz istagan va ishlay oladigan, ishi yo'q, lekin izlayotgan shaxs.
Oʻzbekistonda Ishsizlik tushunchasi rasman 1992-yil «Aholini ish bilan taʼminlash toʻgʻrisida»gi qonunining qabul qilinishi bilan meʼyoriy kuchga ega boʻldi (1998-yil 1 mayda ushbu qonunning yangi tahriri qabul qilindi).
Ishsizlik inson manfaatlariga toʻgʻridan toʻgʻri taʼsir qiladigan yirik ijtimoiy-iqtisodiy muammolardan biri hisoblanadi. Ish joyini yoʻqotish koʻp kishilar uchun oilaviy turmush darajasining pasayishini, shaxsiy hayotining notinchligini keltirib chiqaradi, kishiga jiddiy ruhiy taʼsir koʻrsatadi.
Amaldagi iqtisodiy hayotda Ishsizlik ish kuchi taklifining unga boʻlgan talabdan oshib ketishi tarzida namoyon boʻladi. Ishsizlik sababi turlicha: texnika rivojlanish bilan mehnat unumdorligi ortadi, ishlab.chiqarish. kam mehnat talab boʻlib qoladi. Iqtisodiyotda jami talab va taklif muvozanati buziladi, tovarlarga bozor talabining qisqarishi ish kuchiga talabni ham qisqartirib yuboradi, natijada ish kuchining bir qismi ortiqcha boʻlib qoladi; iqtisodiyot rivojlanishi bilann malakali ish kuchiga talab oshib, malakasizlar kerak boʻlmay qoladi; aholi ishchilarga nisbatan tez oʻsgan kezlarda, uning bir qismi ortiqcha bulib, ishsiz qoladi.
Mamlakat miqyosida 3—5% darajasidagi Ishsizlik iqtisodiyot uchun normal holat (Ishsizlik ning tabiiy chegarasi) hisoblanadi. Ishsizlik darajasini pasaytirish uchun aholi bandligini taʼminlash davlat dasturlari ishlab chiqiladi, korxonalar qurilib, yangi ish oʻrinlari tashkil etiladi, xodimlarni yangi kasblarga oʻqitish, qayta tayyorlash ishlari amalga oshiriladi, bandlikka yor-dam jamgʻarmasi tashkil qilinadi.
Oʻzbekiston Respublikasida ishidan, ishidagi daromadidan mahrum boʻlib qolgan fuqarolarga qonunda koʻzda tutilgan tartibda va miqdorda, davriy ravishda beriladigan pullik yordam; ishsiz shaxslarga moddiy kafolatlarning asosiy turi. 16 yoshdan boshlab to pensiya bilan taʼminlanish huquqiga ega boʻlgan yoshdagi; ishga va ish haqiga (mehnat daromadiga) ega boʻlmagan; ish qidiruvchi shaxs sifatida mahalliy mehnat organida roʻyxatga olingan; mehnat qilishga, kasbga tayyorlash va qayta tayyorlashdan oʻtishga, malakasini oshirishga tayyor turgan, mehnatga qobiliyatli shaxslar ishsiz deb eʼtirof etiladi. (OʻzRning «Aholini ish bilan taʼminlash toʻgʻrisida» yangi tahrirdagi qonuni; 1998 y. 1 may). I. N. Ishsiz deb eʼtirof etilgan shaxsga u ish qidirayotgan shaxs sifatida mahalliy mehnat organida roʻyxatdan oʻtgan kundan eʼtiboran tayinlanadi. Qaramogʻida 3 nafargacha kishi boʻlgan, 35 yoshga toʻlmagan ishsiz erkaklarga I. N. Haq toʻlanadigan jamoat ishlarida OʻzR Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan tartibda ishtirok etgan taqdirda tayinlanadi. Ishsiz shaxsning I.n. olish huquqi u ish qidirayotgan shaxs sifatida roʻyxatdan oʻtgan paytdan boshlab kechi bilan I-kundan eʼtiboran kuchga kiradi. I.n.ga oid amaldagi qonun-qoidalar OʻzR Mehnat kodeksi 60—66-moddalarida hamda yuqoridagi qonunda belgilab berilgan